تفسير نور:
سوره ملك آيه 1
متن آيه :
تَبَارَكَ الَّذِي بِيَدِهِ الْمُلْكُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
ترجمه :
بزرگوار و داراي بركات بسيار ، آن كسي كه فرمانروائي ( جهان هستي ) از آن او است و او بر هر چيزي كاملاً قادر و توانا است .
توضيحات :
« تَبَارَكَ » : والا مقام است . خجسته است . داراي بركات بسيار است ( نگا : اعراف / 54 ، مؤمنون / 14 ، فرقان / 1 و 10 و 61 ) . « الْمُلْكُ » : حكومت . فرماندهي .
سوره ملك آيه 2
متن آيه :
الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ
ترجمه :
همان كسي كه مرگ و زندگي را پديد آورده است تا شما را بيازمايد كدامتان كارتان بهتر و نيكوتر خواهد بود . او چيره و توانا ، و آمرزگار و بخشاينده است .
توضيحات :
« خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَيَاةَ » : مرگ و زندگي را مقدّر كرده و پديد آورده است . « لِيبْلُوَكُمْ » : ( نگا : مائده / 48 ، انعام / 165 ، هود / 7 ) .
سوره ملك آيه 3
متن آيه :
الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقاً مَّا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ
ترجمه :
آن كه هفت آسمان را بالاي يكديگر و همآهنگ آفريده است . اصلاً در آفرينش و آفريدههاي خداوند مهربان خلل و تضادّ و عدم تناسبي نميبيني ( و بلكه هستي با تمام عظمتي كه دارد ، از انسجام و استحكام شگفت برخوردار است ، و نظم و نظام عجيب و قوانين و روابط دقيق بر ذرّه ذرّه كائنات حكمفرما است ) . پس ديگر باره بنگر ( و با دقّت جهان را وارسي كن ) آيا هيچ گونه خلل و رخنهاي ميبيني ؟
توضيحات :
« سَبْعَ سَمَاوَاتٍ » : ( نگا : بقره / 29 ، اسراء / 44 ، مؤمنون / 86 ) . « طِبَاقاً » : جمع طَبَق ، يا طَبَقَه ، يكي فوق ديگري . يكي برتر از ديگري . . يا اين كه همچون مُطابقه ، مصدر باب مفاعله است و به معني موافق و مرتبط و همآهنگ و همآوا با يكديگر است . « تَفَاوُتٍ » : عيب و نقص . خلل و رخنه . ناسازگاري و ناخواني . نظم و نظام شگفتانگيز بر الكترون ، پروتون ، اتم ، زمين ، منظومه شمسي ، منظومههاي ديگر ، كهكشان راه شيري ، كهكشانهاي ديگر ، و . . . حاكم است ، و همه جا قانون است و حساب ، و همه جا نظم است و برنامه . . . هرچه اي انسان در جهان آفرينش دقّت كني كمترين خلل و ناموزوني در آن نميبيني . « فُطُورٍ » : جمع فَطْر ، درز و شكاف . مراد خلل و رخنه است .
سوره ملك آيه 4
متن آيه :
ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خَاسِأً وَهُوَ حَسِيرٌ
ترجمه :
باز هم ( ديده خود را بگشاي و به عالم هستي بنگر و ) بارها و بارها بنگر و ورانداز كن . ديده سرانجام فروهشته و حيران ، و درمانده و ناتوان ، به سويت باز ميگردد .
توضيحات :
« كَرَّتَيْنِ » : دو بار . در اينجا تثنيه براي كثرت است . يعني بارها و بارها . « يَنقَلِبْ » : باز ميگردد . بر ميگردد . « خَاسِئاً » : فروهشته . حيران . « حَسِيرٌ » : خسته و درمانده . از كار افتاده . مراد اين است كه انسان هر اندازه بنگرد ، خلل و رخنهاي پيدا نميكند ، و هر بار كه به تحقيق بپردازد و بر معلومات خود بيفزايد ، دچار سرگشتگي و حيرت بيشتر ميگردد .
سوره ملك آيه 5
متن آيه :
وَلَقَدْ زَيَّنَّا السَّمَاء الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ وَجَعَلْنَاهَا رُجُوماً لِّلشَّيَاطِينِ وَأَعْتَدْنَا لَهُمْ عَذَابَ السَّعِيرِ
ترجمه :
ما آسمان نزديك ( به شما ) را با چراغهائي ( به نام ستارگان ) آراستهايم ، و آنها را وسيله راندن اهريمنان ساختهايم ، و براي ايشان عذاب آتش سوزاني را آماده كردهايم .
توضيحات :
« السَّمَآءَ الدُّنْيَا » : آسمان نزديك . آسمان فُرودين ( نگا : صافّات / 6 ) . « زَيَّنَّا السَّمَآءَ الدُّنْيَا بِمَصَابِيحَ » : ( نگا : فصّلت / 12 ) . « رُجُوماً » : جمع رَجْم ، مصدر است و به معني اسم مفعول ، يعني چيزي كه همچون سنگ انداخته ميشود . اشاره به شهابها است كه باقيمانده ستارگاني است كه طيّ حوادثي متلاشي شدهاند و از يك سوي آسمان به سوي ديگر پرتاب ميشوند ( نگا : حجر / 16 و 18 ، صافّات / 6 - 10 ) .
سوره ملك آيه 6
متن آيه :
وَلِلَّذِينَ كَفَرُوا بِرَبِّهِمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
ترجمه :
كساني كه به پروردگار خود ايمان نداشته باشند ، عذاب دوزخ دارند ، و چه بد جايگاهي است !
توضيحات :
« بِئْسَ الْمَصِيرُ » : ( نگا : بقره / 126 ، آلعمران / 162 ) .
سوره ملك آيه 7
متن آيه :
إِذَا أُلْقُوا فِيهَا سَمِعُوا لَهَا شَهِيقاً وَهِيَ تَفُورُ
ترجمه :
هر زمان كه به دوزخ انداخته شوند ، تنوره ميزند و غُرّشي از آن ميشنوند .
توضيحات :
« شَهِيقاً » : صداي وحشتناك . فرياد هراس انگيز . غُرِّش . « تَفُورُ » : تنوره ميزند . فوران ميكند . به غليان در ميآيد .
سوره ملك آيه 8
متن آيه :
تَكَادُ تَمَيَّزُ مِنَ الْغَيْظِ كُلَّمَا أُلْقِيَ فِيهَا فَوْجٌ سَأَلَهُمْ خَزَنَتُهَا أَلَمْ يَأْتِكُمْ نَذِيرٌ
ترجمه :
دوزخ از شدّت خشم ( بر ايشان ) ، نزديك است بتركد و پارهپاره شود . هر زمان كه گروهي بدان انداخته ميشوند ، دوزخبانان از آنان ميپرسند : آيا پيغمبر بيم دهندهاي به ميان شما نيامده است ( تا شما را از چنين روزي و وضعي بترساند ؟ ) .
توضيحات :
« تَكَادُ تَمَيَّزُ » : نزديك است از هم شكافته و پارهپاره شود . كميمانده است كه بتركد . « مِنَ الْغَيْظِ » : بر اثر خشم . « خَزَنَتُهَا » : نگهبانان دوزخ ( نگا : تحريم / 6 ) .
سوره ملك آيه 9
متن آيه :
قَالُوا بَلَى قَدْ جَاءنَا نَذِيرٌ فَكَذَّبْنَا وَقُلْنَا مَا نَزَّلَ اللَّهُ مِن شَيْءٍ إِنْ أَنتُمْ إِلَّا فِي ضَلَالٍ كَبِيرٍ
ترجمه :
ميگويند : آري ! پيغمبران بيم دهندهاي به ميان ما آمدند و ما دروغگويشان ناميديم و گفتيم : خداوند به هيچ وجه چيزي را ( به نام وحي ، براي كسي ) نفرستاده است ، و شما دچار گمراهي بزرگي هستيد .
توضيحات :
« ضَلالٍ كَبِيرٍ » : گمراهي عظيم . سرگشتگي فراوان .
سوره ملك آيه 10
متن آيه :
وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ
ترجمه :
و ميگويند : اگر ما گوش شنوا ميداشتيم ، و يا عقل خود را به كار ميگرفتيم ، هرگز از زمره دوزخيان نميگشتيم .
توضيحات :
« نَسْمَعُ » : مراد از شنيدن ، شنيدن آگاهانه است ( نگا : / 37 ) .
سوره ملك آيه 11
متن آيه :
فَاعْتَرَفُوا بِذَنبِهِمْ فَسُحْقاً لِّأَصْحَابِ السَّعِيرِ
ترجمه :
اينجا است كه به گناه خود اعتراف ميكنند . پس دوري ( از رحمت خدا ) بهره دوزخيان باد !
توضيحات :
« سُحْقاً » : دور شدن از رحمت خدا . مفعول مطلق فعل محذوفي است ، و تقدير چنين است : سَحَقَهُمُ اللهُ سُحْقاً .
سوره ملك آيه 12
متن آيه :
إِنَّ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُم بِالْغَيْبِ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَأَجْرٌ كَبِيرٌ
ترجمه :
كساني كه در نهان ، از پروردگار خود ميترسند ، آمرزش و پاداش بزرگ و فراواني دارند .
توضيحات :
« بِالْغَيْبِ » : در نهان . دور از چشم مردمان . بدون اين كه خدا را ببينند .
سوره ملك آيه 13
متن آيه :
وَأَسِرُّوا قَوْلَكُمْ أَوِ اجْهَرُوا بِهِ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه :
چه سخنان خود را آهسته گوئيد و زمزمه كنيد ، وچه بلند گوئيد و آشكار سازيد ، ( براي خدا يكسان و عيان است ) . چرا كه او كاملاً آگاه از اسرار و خفاياي سينهها است .
توضيحات :
« أَسِرُّوا » : لفظاً امر است و در معني خبر .
سوره ملك آيه 14
متن آيه :
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ
ترجمه :
مگر كسي كه ( مردمان را ) ميآفريند ( حال و وضع ايشان را ) نميداند ، و حال اين كه او دقيق و باريك بين بس آگاهي است ؟ !
توضيحات :
« أَلا يَعْلَمُ ؟ » : مگر نميداند ؟ استفهام انكاري است .
سوره ملك آيه 15
متن آيه :
هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولاً فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِن رِّزْقِهِ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ
ترجمه :
او كسي است كه زمين را رام شما گردانيده است . در اطراف و جوانب آن راه برويد ، و از روزي خدا بخوريد . زنده شدن دوباره در دست او است .
توضيحات :
« ذَلُولاً » : رام . مسخّر ( نگا : بقره / 71 ) . « مَنَاكِب » . جمع مَنْكِب ، دوش . مراد جوانب و اطراف زمين است . « النُّشُورُ » : زنده شدن مردگان . رستاخيز مردگان . « إلَيْهِ » : حرف إلي به معني ( لَ ) است ، مانند : أَلأمْرُ إِلَيْكَ ( نگا : مغني لبيب ) . برخي ( نُشور ) را به معني ( بازگشت ) دانستهاند ( نگا : نمونه ، روحالبيان ، روحالمعاني ) .
سوره ملك آيه 16
متن آيه :
أَأَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاء أَن يَخْسِفَ بِكُمُ الأَرْضَ فَإِذَا هِيَ تَمُورُ
ترجمه :
آيا از كسي كه در آسمان است ، خود را در امان ميدانيد كه دستور بدهد زمين بشكافد و شما را فرو ببرد ، و آن گاه بلرزد و بجنبد و حركت بكند ؟
توضيحات :
« مَن فِي السَّمَآءِ » : كسي كه در آسمان است . مراد خدا است . بودن او در آسمان ، اشاره به زبردستي و بالادستي خدا و سلطه كامل و فراگير او است . منظور محدود ساختن پروردگار به جا و مكان نيست . « يَخْسِفَ بِكُمْ » : شما را به زمين فرو ببرد ( نگا : قصص / 81 ، عنكبوت / 40 ، سبأ / 9 ، نحل / 45 ) . « تَمُورُ » : حركت ميكند ، به جنبش و لرزش ميافتد ( نگا : طور / 9 ) .
سوره ملك آيه 17
متن آيه :
أَمْ أَمِنتُم مَّن فِي السَّمَاء أَن يُرْسِلَ عَلَيْكُمْ حَاصِباً فَسَتَعْلَمُونَ كَيْفَ نَذِيرِ
ترجمه :
يا اين كه از كسي كه در آسمان است خود را در امان ميدانيد كه طوفان شن بر شما گمارد ( و شما را در زير ريگهاي روان دفن نمايد ؟ ) . آن گاه خواهيد دانست كه تهديد من چگونه است .
توضيحات :
« حَاصِباً » : تند بادي كه تودههاي شن و سنگريزه را با خود حركت ميدهد و از جائي به جائي ميبرد ( نگا : اسراء / 68 ، عنكبوت / 40 ) . « نَذِيرِ » : بيم دادن من . تهديد من . واژه نذير در اينجا به معني تحذيراست .
سوره ملك آيه 18
متن آيه :
وَلَقَدْ كَذَّبَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ
ترجمه :
كساني كه پيش از اينان بودهاند ( آيات و پيغمبران مرا ) تكذيب كردهاند ، ببين كه خشم و كينه من بر سر ايشان چه آورده است و چه كرده است ؟ !
توضيحات :
« نَكيرِ » : بد آمدن من از ايشان . خشم و كينهام . واژه ( نكير ) به معني ( انكار ) است .
سوره ملك آيه 19
متن آيه :
أَوَلَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صَافَّاتٍ وَيَقْبِضْنَ مَا يُمْسِكُهُنَّ إِلَّا الرَّحْمَنُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ
ترجمه :
آيا پرندگاني را نگاه نكردهاند كه بالاي سر آنان ( در پروازند و ) گاهي بالهاي خود را گسترده و گاهي جمع ميكنند ؟ ! جز خداوند مهربان كسي آنها را ( بر فراز آسمان ) نگاه نميدارد ، چرا كه او هر چيزي را ميبيند ( و ميداند هر آفريدهاي براي ادامه زندگي خود نيازمند چيست ) .
توضيحات :
« صَآفَّاتٍ » : گسترده بالان ( نگا : نور / 41 ) . « يَقْبِضْنَ » : بالها را فراهم ميآورند . بالها را باز و بسته ميكنند . « مَا يُمْسِكُهُنَّ » : ( نگا : نحل / 79 ) .
سوره ملك آيه 20
متن آيه :
أَمَّنْ هَذَا الَّذِي هُوَ جُندٌ لَّكُمْ يَنصُرُكُم مِّن دُونِ الرَّحْمَنِ إِنِ الْكَافِرُونَ إِلَّا فِي غُرُورٍ
ترجمه :
آخر كدام اشخاص و افرادند كه لشكر شمايند و جداي از خداوند مهربان به شما كمك ميكنند و از شما مواظبت مينمايند ؟ ! كافران گرفتار غرورند و بس .
توضيحات :
« جُندٌ » : لشكر . سپاه . اسم جمع است و در معني جمع ميباشد . ذكر اسم اشاره و موصول و فعل آيه به شكل مفرد ، با توجّه به لفظ جند است . « مِن دُونِ الرَّحْمنِ » : سواي خداوند مهربان . در برابر خداوند مهربان . با توجّه به معني اخير ، مفهوم آيه چنين است : آخر چه كساني هستند آنان كه لشكر شمايند و در برابر خداوند مهربان از شما دفاع و به شما كمك مينمايند ؟ « إِنْ » : حرف نافيه است . « غُرُورٍ » : گول خوردن . فريب .
سوره ملك آيه 21
متن آيه :
أَمَّنْ هَذَا الَّذِي يَرْزُقُكُمْ إِنْ أَمْسَكَ رِزْقَهُ بَل لَّجُّوا فِي عُتُوٍّ وَنُفُورٍ
ترجمه :
يا اين كه چه كسانيند كه اگر خداوند روزي خود را باز دارد بتوانند به شما روزي برسانند ؟ ! اصلاً كافران در سركشي و گريز پافشاري ميكنند .
توضيحات :
« عُتُوّ » : سركشي ، طغيان . تكبّر . « نُفُورٍ » : گريز ، فرار از حق و حقيقت .
سوره ملك آيه 22
متن آيه :
أَفَمَن يَمْشِي مُكِبّاً عَلَى وَجْهِهِ أَهْدَى أَمَّن يَمْشِي سَوِيّاً عَلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ
ترجمه :
آيا آن كسي كه نگونسار و بر رخساره راه ميرود راهيابتر است ، يا كسي كه بر پا ايستاده و درست در راه راست گام بر ميدارد ؟
توضيحات :
« مُكِبّاً » : نگونسار ، بر رو افتاده . « سَوِيّاً » : راست قامت ، راست و درست .
سوره ملك آيه 23
متن آيه :
قُلْ هُوَ الَّذِي أَنشَأَكُمْ وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَالْأَفْئِدَةَ قَلِيلاً مَّا تَشْكُرُونَ
ترجمه :
خدا كسي است كه شما را ( از عدم ) آفريده است ، و براي شما گوش و چشم و دل درست كرده است ( كه وسيله كار و سعادت شما هستند . امّا شما اين نعمتها را ) كمتر سپاسگزاري ميكنيد .
توضيحات :
« قَلِيلاً مَّا تَشْكُرُونَ » : ( نگا : اعراف / 10 ، مؤمنون / 78 ، سجده / 9 ) .
سوره ملك آيه 24
متن آيه :
قُلْ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
ترجمه :
بگو : او كسي است كه شما را در زمين توليد و تكثير كرده و پخش و پراكنده نموده است ، و در پيش او گرد آورده ميشويد .
توضيحات :
« ذَرَأَكُمْ » : شما را پديدار كرده است . مراد زاد و ولد دادن و افزايش بخشيدن و در زمين پراكندن است ( نگا : اعراف / 179 ) .
سوره ملك آيه 25
متن آيه :
وَيَقُولُونَ مَتَى هَذَا الْوَعْدُ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
ترجمه :
ميگويند : اگر راست ميگوئيد ، اين وعدّهاي كه ميدهيد ، كي خواهد بود ؟
توضيحات :
« الْوَعْدُ » : مراد فرا رسيدن عذاب استيصال دنيوي ، و يا فرا رسيدن رستاخيز و عذاب شديد اخروي است .
سوره ملك آيه 26
متن آيه :
قُلْ إِنَّمَا الْعِلْمُ عِندَ اللَّهِ وَإِنَّمَا أَنَا نَذِيرٌ مُّبِينٌ
ترجمه :
بگو : اطّلاع و آگاهي ( از فرا رسيدن مجازات دنيوي و يا وقوع قيامت ) متعلّق به خدا است و بس . من فقط و فقط بيم دهنده آشكاري هستم .
توضيحات :
« نَذِيرٌ مُّبِينٌ » : بيم دهندهاي كه آشكارا بيم ميدهد و به صراحت از عذاب خدا سخن ميگويد .
سوره ملك آيه 27
متن آيه :
فَلَمَّا رَأَوْهُ زُلْفَةً سِيئَتْ وُجُوهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَقِيلَ هَذَا الَّذِي كُنتُم بِهِ تَدَّعُونَ
ترجمه :
هنگامي كه اين وعده الهي را از نزديك مشاهده كردند ، چهرههاي كافران درهم و زشت ميگردد ، و بديشان گفته ميشود : اين همان چيزي است كه خود ميخواستيد ( و در فرا رسيدن و ديدن آن شتاب ميورزيديد ) .
توضيحات :
« زُلْفَةً » : نزديك . قريب . مصدر است و مراد اسم فاعل . « سِيئَتْ » : ( نگا : هود / 77 ، عنكبوت / 23 ) . « تَدَّعُونَ » : با زور و از روي استهزاء درخواست وقوع فوري آن را داشتيد ( نگا : ص / 16 ، شوري / 18 ) .
سوره ملك آيه 28
متن آيه :
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَهْلَكَنِيَ اللَّهُ وَمَن مَّعِيَ أَوْ رَحِمَنَا فَمَن يُجِيرُ الْكَافِرِينَ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ
ترجمه :
بگو به من خبردهيد اگر خداوند مرا و تمام كساني را كه با من هستند ( و ايمان آوردهاند ) هلاك سازد ، و يا به ما رحم نمايد ( و ما را فعلاً نكشد ، به هر حال ما چه حال بميريم و چه در آينده ، اهل نجات هستيم ) . امّا چه كسي كافران را از عذاب دردناك ( دوزخ ميرهاند و ) در پناه خود ميدارد ؟
توضيحات :
« أَرَأَيْتُمْ » : ( نگا : انعام / 46 ، يونس / 50 و 59 ، هود / 28 ) . « إِنْ أَهْلَكَنِي » : جواب ( إنْ ) جمله « فَمَن يَأْتِيكُم بِمَآءٍ مَّعِينٍ » است . « يُجِيرُ » : پناه ميدهد .
سوره ملك آيه 29
متن آيه :
قُلْ هُوَ الرَّحْمَنُ آمَنَّا بِهِ وَعَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا فَسَتَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ فِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ
ترجمه :
بگو : خدا مهربان است و بدو ايمان آوردهايم و بدو پشت بستهايم ، لذا خواهيد دانست كه چه كسي ( از ما و شما ) در گمراهي و سرگشتگي آشكاري است .
توضيحات :
« ءَامَنَّا بِهِ وَ عَلَيْهِ تَوَكَّلْنَا » : اين بخش اشاره ضمني دارد به اين كه : ما به خدا ايمان آوردهايم ، ولي شما بدو ايمان نياوردهايد ، و ما بدو پشت بستهايم ، امّا شما به بتها و چيزهاي ديگري پشت بستهايد و دلخوش هستيد .
سوره ملك آيه 30
متن آيه :
قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْراً فَمَن يَأْتِيكُم بِمَاء مَّعِينٍ
ترجمه :
بگو : مرا خبر دهيد ، اگر آبهاي ( مورد استفاده ) شما به زمين فرو رود ، چه كسي ميتواند آب روان در دسترس شما مردمان قرار دهد ؟ !
توضيحات :
« غَوْراً » : فرو رفتن در زمين . مصدر است و مراد اسم فاعل ، يعني غائر است و به معني فرو رونده است ( نگا : كهف / 41 ) . « مَعِينٍ » : جاري ، روان ( نگا : مؤمنون / 50 ، صافّات / 45 ، واقعه / 18 ) .
بازگشت به لیست سورهها