تفسير نور:
سوره ممتحنة آيه 1
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاء تُلْقُونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءكُم مِّنَ الْحَقِّ يُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَإِيَّاكُمْ أَن تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّكُمْ إِن كُنتُمْ خَرَجْتُمْ جِهَاداً فِي سَبِيلِي وَابْتِغَاء مَرْضَاتِي تُسِرُّونَ إِلَيْهِم بِالْمَوَدَّةِ وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاء السَّبِيلِ
ترجمه :
اي مؤمنان ! دشمنان من و دشمنان خويش را به دوستي نگيريد . شما نسبت بديشان محبت مي‌كنيد و مودت مي‌ورزيد ، در حالي كه آنان به حق و حقيقتي ايمان ندارند كه براي شما آمده است . پيغمبر و شما را به خاطر ايمان آوردن به خدا كه پروردگارتان است ( از شهر و ديارتان ) بيرون مي‌رانند . اگر شما براي جهاد در راه من و طلب خوشنوديم ( هجرت كرده‌ايد و از زادگاه خويشتن ) بيرون آمده‌ايد ( با ايشان پيوند دوستي برقرار نسازيد ) . در نهان با آنان دوستي مي‌كنيد ، در حالي كه من نسبت به هرچه پنهان مي‌داريد يا آشكار مي‌سازيد ( از همگان ) مطلع‌تر و آگاه‌تر هستم . هر كس از شما چنين كاري را بكند ، از راستاي راه منحرف گشته است .
توضيحات :
« لا تَتَّخِذُوا . . . » : ( نگا : آل‌عمران / 28 و 118 ، مائده / 57 ) . « وَ قَدْ كَفَرُوا . . . » : حرف واو حاليه است . « عَدُوّ » : اين واژه براي مفرد و جمع بكار مي‌رود ( نگا : طه / 117 ، كهف / 50 ) . « اَن تُؤْمِنُوا بِاللهِ » : بدان سبب كه به خدا ايمان داريد . مفعولٌ‌له است . « إِن كُنتُمْ . . . » : جواب شرط محذوف است و ( لا تَتَّخِذُوا ) پيشين بر آن دلالت دارد . « جِهَاداً » : مفعولٌ‌له است . « وَ أَنَا أَعْلَمُ » : حرف واو حاليه است . « سَوَآءَ السَّبِيلِ » : ( نگا : بقره / 108 ، مائده / 12 و 60 و 77 ) .
سوره ممتحنة آيه 2
متن آيه :
إِن يَثْقَفُوكُمْ يَكُونُوا لَكُمْ أَعْدَاء وَيَبْسُطُوا إِلَيْكُمْ أَيْدِيَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُم بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَكْفُرُونَ
ترجمه :
اگر بر شما دست يابند ، دشمنان شما مي‌گردند ، و دست تعدي به سويتان دراز مي‌كنند ، و زبان را در حق شما به بدي مي‌گشايند ، و آرزو مي‌كنند كه كاش مي‌شد كافر شويد !
توضيحات :
« إِن يَثْقَفُوكُمْ » : اگر بر شما دست يابند . اگر بر شما ظفر يابند و چيره شوند ( نگا : انفال / 57 ) . « يَبْسُطُوا » : مي‌گشايند . مراد گشودن دست تعدي و ستمگري ، و دراز كردن نيش زبان براي زورگوئي و بدگوئي‌است .
سوره ممتحنة آيه 3
متن آيه :
لَن تَنفَعَكُمْ أَرْحَامُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
ترجمه :
هرگز خويشاوندان و فرزندانتان سودي به حالتان نخواهند داشت . روز قيامت ، خدا در ميانتان قضاوت و داوري خواهد كرد . خدا مي‌بيند هر كاري را كه خواهيد كرد .
توضيحات :
« أَرْحَام » : جمع رَحِم ، خويشي و خويشاوندي . در اينجا كنايه از خويش و خويشاوند است . يا اين كه مضاف ( ذَوُو ) پيش از آن محذوف است ( نگا : روح‌المعاني ) . « يَفْصِلُ بَيْنَكُمْ » : در ميان شما قضاوت مي‌كند و به داوري خواهد نشست ( نگا : حج / 17 ، سجده / 25 ) . شما را از يكديگر جدا مي‌كند و هر يكي جدا از ديگري خواهيد بود و خويشاونديها و فرزنديها در ميان نخواهد بود . ( نگا : انعام / 94 ، مريم / 95 ، مؤمنون / 101 ، عبس / 34 - 37 ) .
سوره ممتحنة آيه 4
متن آيه :
قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا لِقَوْمِهِمْ إِنَّا بُرَاء مِنكُمْ وَمِمَّا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّهِ كَفَرْنَا بِكُمْ وَبَدَا بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةُ وَالْبَغْضَاء أَبَداً حَتَّى تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ وَحْدَهُ إِلَّا قَوْلَ إِبْرَاهِيمَ لِأَبِيهِ لَأَسْتَغْفِرَنَّ لَكَ وَمَا أَمْلِكُ لَكَ مِنَ اللَّهِ مِن شَيْءٍ رَّبَّنَا عَلَيْكَ تَوَكَّلْنَا وَإِلَيْكَ أَنَبْنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ
ترجمه :
( رفتار و كردار ) ابراهيم و كساني كه بدو گرويده بودند ، الگوي خوبي براي شما است ، بدانگاه كه به قوم خود گفتند : ما از شما و از چيزهائي كه بغير از خدا مي‌پرستيد ، بيزار و گريزانيم ، و شما را قبول نداريم و در حق شما بي‌اعتنائيم ، و دشمنانگي و كينه‌توزي هميشگي ميان ما و شما پديدار آمده است ، تا زماني كه به خداي يگانه ايمان مي‌آوريد و او را به يگانگي مي‌پرستيد . ( كردار و رفتار ابراهيم و گروندگان بدو ، سرمشق خوبي براي شما است ) مگر سخني كه ابراهيم به پدر خود گفت : من قطعاً براي تو طلب آمرزش مي‌كنم ، و در عين حال براي تو در پيشگاه خدا هيچ كار ديگري نمي‌توانم بكنم . ( اين سخن ، چيزي نيست كه بدان اقتداء كنيد ) . پروردگارا ! به تو توكل مي‌كنيم ، و به تو روي مي‌آوريم ، و بازگشت به سوي تو است ( و همه راهها سر به جانب تو دارد و به تو منتهي مي‌گردد ) .
توضيحات :
« الَّذِينَ مَعَهُ » : گروندگان به ابراهيم . انبياء و پيغمبران بعد از ابراهيم كه همه در خط سير همديگرند ( نگا : المصحف الميسر ) . « أُسْوَةٌ » : الگو . سرمشق . اقتداء و تأسي . پيروي و دنباله‌روي . « بُرَءَآؤُ » : جمع بَري‌ءٌ ، بيزار و گريزان . متنفر . « كَفَرْنَا بِكُمْ » : شما را نمي‌پذيريم و قبول نداريم . چه بسا از راه تغليب مراد معتقدات خودشان باشد . « إِلاّ قَوْلَ . . . » : ( نگا : توبه / 114 ) . « أَنَبْنَا » : با توبه كردن و كارهاي نيكو انجام دادن برمي‌گرديم ( نگا : رعد / 27 ، لقمان / 15 ، ص / 24 ) .
سوره ممتحنة آيه 5
متن آيه :
رَبَّنَا لَا تَجْعَلْنَا فِتْنَةً لِّلَّذِينَ كَفَرُوا وَاغْفِرْ لَنَا رَبَّنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
ترجمه :
پروردگارا ! ما را گرفتار دست كافران مكن ، پروردگارا ! ما را بيامرز كه تو چيره كار بجائي .
توضيحات :
« فِتْنَةً » : مفتون و گرفتار . وسيله آزمون ( نگا : يونس / 85 ، اسراء / 60 ، حج / 53 ) . « رَبَّنَا » : تكرار اين واژه براي مبالغه در تضرع و زاري است . مي‌تواند ملحق به ماقبل و يا به مابعد شود ( نگا : روح‌البيان ) .
سوره ممتحنة آيه 6
متن آيه :
لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِيهِمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَمَن يَتَوَلَّ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَنِيُّ الْحَمِيدُ
ترجمه :
( برنامه زندگي ) ابراهيم و گرويدگان بدو ، الگوي زيبائي براي شما است . براي شما كساني كه خدا و آخرت را در مد نظر داريد . هر كس هم ( از چنين الگوئي ) رويگردان شود ( به خود ستم مي‌كند و ) خدا بي‌نياز و شايسته هرگونه ستايش است .
توضيحات :
« لِمَن كَانَ يَرْجُو . . . » : بدل از ضمير ( كُمْ ) است ( نگا : روح‌المعاني ) . در رسم‌الخط قرآني ، الف زائدي در آخر واژه ( يَرْجُو ) است .
سوره ممتحنة آيه 7
متن آيه :
عَسَى اللَّهُ أَن يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَ الَّذِينَ عَادَيْتُم مِّنْهُم مَّوَدَّةً وَاللَّهُ قَدِيرٌ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
ترجمه :
اميد است خدا ميان شما و ميان دشمنانتان ( با توفيق دادن آنان به ايمان و پذيرش اسلام ) پيوند محبت برقرار سازد ، چرا كه خدا بسيار توانا است ، و او آمرزنده مهربان است .
توضيحات :
« عَسي » : اميد است . يعني بايد اميدوار باشيد كه . « عَادَيْتُمْ » : دشمني ورزيده‌ايد .
سوره ممتحنة آيه 8
متن آيه :
لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ
ترجمه :
خداوند شما را باز نمي‌دارد از اين كه نيكي و بخشش بكنيد به كساني كه به سبب دين با شما نجنگيده‌اند و از شهر و ديارتان شما را بيرون نرانده‌اند . خداوند نيكوكاران را دوست مي‌دارد .
توضيحات :
« أَن تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ » : از اين كه به آنان بخشي از اموال خود را بدهيد و بديشان احسان كنيد . اين فعل از ( قسط ) به معني بخش و بهره است ؛ نه ( قسط ) به معني عدالت و دادگري ( نگا : المصحف الميسر ) . چرا كه عدالت و دادگري نسبت به دوست و دشمن واجب است ( نگا : مائده / 8 ) . عطف ( تُقْسِطُوا ) بر ( تَبَرُّوهُمْ ) از قبيل عطف خاص بر عام است . « الْمُقْسِطِينَ » : نيكوكاران . بخشندگان .
سوره ممتحنة آيه 9
متن آيه :
إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ وَمَن يَتَوَلَّهُمْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ
ترجمه :
بلكه خداوند شما را بازمي‌دارد از دوستي ورزيدن با كساني كه به خاطر دين با شما جنگيده‌اند ، و شما را از شهر و ديارتان بيرون رانده‌اند ، و براي اخراج شما پشتيباني كرده‌اند و ياري داده‌اند . كساني كه ايشان را به دوستي گيرند ، ظالم و ستمگرند .
توضيحات :
« ظَاهَرُوا » : پشتيباني كرده‌اند . كمك و ياري داده‌اند ( نگا : توبه / 4 ، احزاب / 26 ) .
سوره ممتحنة آيه 10
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا جَاءكُمُ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِإِيمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْكُفَّارِ لَا هُنَّ حِلٌّ لَّهُمْ وَلَا هُمْ يَحِلُّونَ لَهُنَّ وَآتُوهُم مَّا أَنفَقُوا وَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ أَن تَنكِحُوهُنَّ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ وَلَا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ وَاسْأَلُوا مَا أَنفَقْتُمْ وَلْيَسْأَلُوا مَا أَنفَقُوا ذَلِكُمْ حُكْمُ اللَّهِ يَحْكُمُ بَيْنَكُمْ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
ترجمه :
اي مؤمنان ! هنگامي كه زنان مؤمن به سوي شما مهاجرت كردند ، ايشان را بيازمائيد - خداوند از ايمان آنان آگاه‌تر است ( تا شما ) - هرگاه ايشان را مؤمن يافتيد ، آنان را به سوي كافران برنگردانيد . اين زنان براي آن مردان ، و آن مردان براي اين زنان حلال نيستند . آنچه را كه همسران ايشان ( به عنوان مهريه ) خرج كرده‌اند ، بدانان مسترد داريد . گناهي بر شما نخواهد بود اگر چنين زناني را به ازدواج خود درآوريد و مهريه ايشان را بپردازيد . با زنان كافر ( غير اهل كتاب ) ازدواج نكنيد و همسران كافر را در همسري خود نگاه نداريد ( چرا كه با كفرِ شوهر يا همسر ، رابطه زوجيت به هم مي‌خورد . اگر هم همسران شما كافر شدند و به ديار كفر گريختند ، از كافران ) چيزي را كه ( به عنوان مهريه ) خرج كرده‌ايد درخواست كنيد و مردان كافر نيز چيزي را كه ( به عنوان مهريه ) خرج كرده‌اند درخواست كنند . اينها حكم خدا است ، و خدا است كه در ميانتان فرمانروائي و داوري مي‌كند ، و او آگاه كار بجا است .
توضيحات :
« مُهَاجِرَاتٍ » : هجرت‌كنندگان . حال است . « أُجُورَ » : جمع أَجْر ، به معني مهريه ( نگا : نمونه ، الميزان ) . « عِصَمِ » : جمع عِصْمَة ، عقد نكاح . پيوند زناشوئي . « الْكَوَافِرِ » : جمع كافِرَة ، زنان كافر و بي‌دين . « لا تُمْسِكُوا بِعِصَمِ الْكَوَافِرِ » : عقد ازدواج زنان كافر را نگاه نداريد و از ايشان بگسليد . مراد دو چيز است : الف - با زنان كافر ازدواج حرام است . ب - همسر كافر شده خود را رها كنيد . چرا كه مرتد شدن ، عقد نكاح را باطل و پيوند زناشوئي را مي‌گسلد . « ذلِكُمْ » : اين احكام كه گذشت . « يَحْكُمُ » : فرمان مي‌راند . قضاوت و داوري مي‌كند .
سوره ممتحنة آيه 11
متن آيه :
وَإِن فَاتَكُمْ شَيْءٌ مِّنْ أَزْوَاجِكُمْ إِلَى الْكُفَّارِ فَعَاقَبْتُمْ فَآتُوا الَّذِينَ ذَهَبَتْ أَزْوَاجُهُم مِّثْلَ مَا أَنفَقُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي أَنتُم بِهِ مُؤْمِنُونَ
ترجمه :
اگر همسري از همسرانتان به سوي كافران رفت ( و مرتد گرديد ، و كافران مهريه شما را بازپرداخت نكردند ) و شما ( با ايشان جنگيديد و مغلوبشان كرديد و ) به عقوبت گرفتارشان ساختيد ، ( اي سران و سرداران مؤمنان ، از غنائم آن كافران ) مهريه‌اي را كه چنين مؤمناني پرداخته‌اند به اينان بازپرداخت كنيد ، و از خداوندي بهراسيد كه شما بدو ايمان داريد .
توضيحات :
« فَاتَكُمْ » : از دست شما بدر رفت . « شَيْءٌ » : چيزي . مراد همسر نامحترم و ناقابلي است كه به ميان كفار گريخته است و كفر را بر دين ترجيح داده است . « عَاقَبْتُمْ » : به عقاب گرفتار كرديد . يعني جنگيديد و كافران را به عقوبتِ شكست و اسارت مبتلا ساختيد . « ءَاتُوا » : مخاطب ، سران و رؤساي مؤمنين و كاربدستان مسلمين است ( نگا : المصحف الميسر ) .
سوره ممتحنة آيه 12
متن آيه :
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا جَاءكَ الْمُؤْمِنَاتُ يُبَايِعْنَكَ عَلَى أَن لَّا يُشْرِكْنَ بِاللَّهِ شَيْئاً وَلَا يَسْرِقْنَ وَلَا يَزْنِينَ وَلَا يَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ وَلَا يَأْتِينَ بِبُهْتَانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَأَرْجُلِهِنَّ وَلَا يَعْصِينَكَ فِي مَعْرُوفٍ فَبَايِعْهُنَّ وَاسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
ترجمه :
اي پيغمبر ! هنگامي كه زنان مؤمن ، پيش تو بيايند و بخواهند با تو بيعت كنند و پيمان بندند بر اين كه : چيزي را شريك خدا نسازند ، و دزدي نكنند ، و مرتكب زنا نشوند ، و فرزندانشان را نكشند ، و به دروغ فرزندي را به خود و شوهر خود نسبت ندهند كه زاده ايشان نيست ، و در كار نيكي ( كه آنان را بدان فرامي‌خواني ) از تو نافرماني نكنند ، با ايشان بيعت كن و پيمان ببند و برايشان از خدا آمرزش بخواه . مسلّماً خدا آمرزگار و مهربان است ( و مغفرت و مرحمت خود را شامل چنين بانواني مي‌گرداند ) .
توضيحات :
« وَ لا يَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ » : مراد زنده‌بگور كردن فرزندان ، كشتن جنين در شكم ، كشتن اولاد از ترس فقر و تنگدستي . و . . . « بُهْتَانٍ » : در اينجا مراد فرزندي است كه زن ادعاء كند كه او از شوهرش مي‌باشد و در حقيقت متعلق بدو نباشد . تهمت زنا . « بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ » : كنايه از اين است كه زن ادعاء كند كه چنين فرزندي زاده او است و متعلق به شوهرش مي‌باشد . چرا كه فرزند در شكم حمل مي‌گردد و شكم ميان دو دست بوده و همچنين فرزند از ميان دو پا ، پاي به دنيا مي‌گذارد ( نگا : المصحف الميسر ، قاسمي ) . اصلاً دست و پا كنايه از خود شخص است . در اين صورت معني چنين نيز خواهد بود : از پيش خود تهمت زنا به كسي ندهند .
سوره ممتحنة آيه 13
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَوَلَّوْا قَوْماً غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ قَدْ يَئِسُوا مِنَ الْآخِرَةِ كَمَا يَئِسَ الْكُفَّارُ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ
ترجمه :
اي مؤمنان ! گروهي را به دوستي نگيريد كه خدا بر آنان خشمگين است . ( چرا كه با حق و حقيقت دشمني مي‌ورزند ، و با اسلام سر جنگ دارند ، و به فساد و گناه افتخار مي‌كنند ) . آن كافران بدان سان كه از مردگان قطع اميد كرده‌اند ( كه زنده نمي‌شوند و به دنيا برنمي‌گردند ) از آخرت قطع اميد كرده‌اند ( و به وجود آن و طبعاً به حساب و كتاب و جزا و سزاي در آن ، ايمان ندارند ) .
توضيحات :
« قَوْماً » : مراد از چنين مردماني كسانيند با دو صفت عمده : الف - خدا بر آنان خشمگين است . ب - به آخرت ايمان ندارند ، بدان گونه كه به برگشتن مردگان به پيش خود ايمان ندارند . « الْكُفَّارُ » : مراد همان قوم مغضوب و نوميد از آخرت است . ذكر اسم ظاهر بجاي ضمير براي مسجّل كردن كفرشان و اشاره به خشم فراوان خدا بر آنان است . برخي هم آيه را چنين معني كرده‌اند : اي مؤمنان ! مردماني را به دوستي نگيريد كه خدا بر آنان خشمگين است . مردماني كه همچون كفار كه از مردگان قطع اميد كرده‌اند ، آنان از آخرت قطع اميد كرده‌اند . يا اين كه حرف ( مِنْ ) را بيانيه دانسته و گفته‌اند : اي مؤمنان ! مردماني را به دوستي نگيريد كه خدا از آنان خشمگين است . مردماني كه از آخرت نااميدند ، همان گونه كه كافران مرده و مدفون در گورستانها قبلاً بر اين باور بودند .
بازگشت به لیست سوره‌ها