تفسير نور:
سوره رحمن آيه 1
متن آيه :
الرَّحْمَنُ
ترجمه :
خداوند مهربان .
توضيحات :
« الرَّحْمَانُ » : مبتدا است و ( عَلَّمَ الْقُرْءَانَ ) در آيه بعدي خبر آن است .
سوره رحمن آيه 2
متن آيه :
عَلَّمَ الْقُرْآنَ
ترجمه :
قرآن را ياد داد .
توضيحات :
« عَلَّمَ الْقُرْءَانَ » : ترتيب طبيعي : خلق انسان ، و تعليم بيان ، و تعليم قرآن است . ولي از آنجا كه بزرگترين نعمت خداوند مهربان ، تعليم قرآن به انسان است ، تا انسان بتواند در پرتو قرآن به عبادت بپردازد كه خلقت انسان به خاطر آن است ، تعليم قرآن را قبل از مسأله آفرينش انسان و آموزش بيان ذكر فرموده است .
سوره رحمن آيه 3
متن آيه :
خَلَقَ الْإِنسَانَ
ترجمه :
انسان را بيافريد .
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 4
متن آيه :
عَلَّمَهُ الْبَيَانَ
ترجمه :
به او بيان ( آنچه در دل است ) آموخت .
توضيحات :
« الْبَيَانَ » : سخن گفتن از آنچه در دل است ، خواه با زبان ، خواه با قلم ، و خواه با وسائل ديگر .
سوره رحمن آيه 5
متن آيه :
الشَّمْسُ وَالْقَمَرُ بِحُسْبَانٍ
ترجمه :
خورشيد و ماه برابر حساب ( منظمي در چرخش و گردش ) هستند .
توضيحات :
« حُسْبَانٍ » : حساب . نظم و نظام . مصدر ثلاثي مجردي است همچون غفران و كفران ( نگا : انعام / 96 ) . « بِحُسْبَانٍ » : جار و مجرور متعلق به ( كَآئِنٌ ) يا ( مُسْتَقَرٌ ) و يا ( يَجْرِيَانِ ) محذوف است كه خبر مبتدا است .
سوره رحمن آيه 6
متن آيه :
وَالنَّجْمُ وَالشَّجَرُ يَسْجُدَانِ
ترجمه :
گياهان و درختان براي خدا سجده مي‌كنند و كرنش مي‌برند .
توضيحات :
« النَّجْمُ » : روئيدنيهائي كه داراي ساقه نباشند . مانند : كدو ، خيار . . . ستاره . « الشَّجَرُ » : روئيدنيهائي كه داراي ساقه باشند . مانند : درختان ، غلات . « يَسْجُدَانِ » : منقاد فرمان خدا و تسليم در برابر قوانين آفرينش هستند و همان مسيري را طي مي‌كنند كه خدا براي آنها تعيين فرموده است ( نگا : حج / 18 ) .
سوره رحمن آيه 7
متن آيه :
وَالسَّمَاء رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ
ترجمه :
آسمان را برافراشت ، و قوانين و ضوابطي را گذاشت .
توضيحات :
« وَضَعَ » : گذاشت . ايجاد كرد . « الْمِيزَانَ » : قوانين و ضوابط . قواعد و مقررات ( نگا : شوري / 17 ) . مراد ميزان و معيار و قوانيني است كه حاكم بر سراسر عالم هستي است .
سوره رحمن آيه 8
متن آيه :
أَلَّا تَطْغَوْا فِي الْمِيزَانِ
ترجمه :
هدف ( از ايجاد قوانين و ضوابط در عالم هستي ) اين است كه شما هم ( قوانين و ضوابط را در زندگي فردي و اجتماعي خود رعايت كنيد و ) از ( حد و مرز ) قوانين و ضوابط ( مقرره ) تجاوز نكنيد .
توضيحات :
« أَلاّ تَطْغَوْا . . . » : تا اين كه شما هم سركشي و تعدي نكنيد . چرا كه اساس جهان بر ضوابط و قوانين حساب شده بسيار دقيقي است ، و شما نيز بخشي از اين عالم عظيم بوده و بايد معيار و ميزان و نظم و نظام در زندگيتان باشد . « الْمِيزَانَ » : مراد موازين و معايير زندگي فردي و اجتماعي است .
سوره رحمن آيه 9
متن آيه :
وَأَقِيمُوا الْوَزْنَ بِالْقِسْطِ وَلَا تُخْسِرُوا الْمِيزَانَ
ترجمه :
در وزن كردن و بركشيدن ( كالاها و در متر كردن و اندازه‌گيري چيزها ) دادگرانه رفتار كنيد و از ترازو مكاهيد ( و كم و كاست ندهيد و كم‌فروشي نكنيد ) .
توضيحات :
« الْمِيزَانَ » : ترازو . در اينجا ميزان و سنجش ، به معني خاص خود مورد نظر است . يعني در معامله چيزي كم و كسر نگذارند . بعضيها ، ميزان را در آيه 7 اسم آلت و به معني وسيله سنجش ، و در آيه 8 به معني مصدري ، يعني وزن كردن ، و در آيه 9 به معني مفعولي ، يعني جنس موزون مي‌دانند ( نگا : قاسمي ، كبير ) .
سوره رحمن آيه 10
متن آيه :
وَالْأَرْضَ وَضَعَهَا لِلْأَنَامِ
ترجمه :
خداوند زمين را براي ( زندگي ) انسانها آفريده است .
توضيحات :
« أَنَام » : مردمان . خلائق .
سوره رحمن آيه 11
متن آيه :
فِيهَا فَاكِهَةٌ وَالنَّخْلُ ذَاتُ الْأَكْمَامِ
ترجمه :
در زمين ميوه‌هاي فراوان ، و از جمله خرما است كه داراي غلاف است .
توضيحات :
« أَكْمَام » : جمع كِمّ ، غلاف ( نگا : فصّلت / 47 ) . ذكر نخل به صورت جداگانه ، ذكر خاص بعد از عام بوده و براي نشان دادن اهميتي است كه در خرما موجود است . ميوه درخت نخل در آغاز در غلافي پنهان است ، و سپس غلاف مي‌شكافد و خوشه خرما به طرز جالبي بيرون مي‌ريزد . اين غلاف همچون رحم مادر ، ميوه نخل را در خود پرورش مي‌دهد و از آفات حفظ مي‌كند ، و بعدها غلاف جدا مي‌شود و كنار مي‌رود .
سوره رحمن آيه 12
متن آيه :
وَالْحَبُّ ذُو الْعَصْفِ وَالرَّيْحَانُ
ترجمه :
و ( در زمين ) گياهان خوشبو وجود دارد ، و همچنين دانه‌هائي است كه در ميان پوسته قرار دارند .
توضيحات :
« الْعَصْفِ » : قشر و پوسته . مراد كاه است كه علوفه چهارپايان است . « الرَّيْحانُ » : گياهان خوشبو .
سوره رحمن آيه 13
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
( اي گروه پريها و انسانها ! ) كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد .
توضيحات :
« ءَالآءِ » : جمع إلْي ، نعمتها ( نگا : نجم / 55 ) . « تُكَذِّبَانِ » : انكار مي‌كنيد و ناديده مي‌گيريد . مخاطب انس و جن ، يعني ثَقَلَيْن است . يعني سراپاي عالم هستي و از جمله وجود خودتان ، نعمتهاي خداداد است ، كداميك از آنها را مي‌توانيد انكار بكنيد ؟ ! اين همه نعمت چرا بايد وسيله شناخت صاحب نعمت نشود ، و حس شكرگزاري را در شما برنينگيزد ؟ ! تكرار اين آيه در 31 مورد ، آهنگ جالبي به سوره داده است . خداوند در مقطعهاي مختلف پس از بيان برخي از نعمتهاي اين جهاني و آن جهاني خود و يادآور شدن گوشه‌اي از سعادت بهشتيان و شقاوت دوزخيان ، با ذكر مجدد آيه ، به انسانها و پريها بيدار باش و هوشيار باش مي‌دهد و ايشان را به ياد آفريدگارشان مي‌اندازد و شوق طاعت و بندگي را در دلشان افزون مي‌كند .
سوره رحمن آيه 14
متن آيه :
خَلَقَ الْإِنسَانَ مِن صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ
ترجمه :
خدا انسان را از گِل خشكيده‌اي همچون سفال آفريده است .
توضيحات :
« الإِنسَانَ » : جنس انسان . مراد حضرت آدم است . انسان در آغاز آفرينش خاك بوده ( نگا : حج / 5 ) سپس با آب آميخته شده است و به صورت گِل در آمده است ( نگا : انعام / 2 ) و بعد به صورت گِل بدبو يا لجن تغيير شكل داده ( نگا : حجر / 28 ) سپس حالت چسپندگي پيدا كرده است ( نگا : صافات / 11 ) و بعد گِل خشكيده و سفال گونه‌اي شده است كه اين آيه بدان اشاره دارد . اما هر يك از اين مراحل چه اندازه طول كشيده است ، و اين حالتهاي انتقالي تحت چه عواملي به وجود آمده است ، و نفخه ربّاني يا روح چيست و كي به كالبدش دميده شده است ( نگا : حجر / 29 ) از حوزه علم بشري خارج و آن را خدا مي‌داند و بس . « صَلْصَالٍ » : گِل خشكيده‌اي كه با زدن تلنگري به صدا در مي‌آيد ( نگا : حجر / 26 و 27 و 33 ) . « فَخَّارِ » : سفال .
سوره رحمن آيه 15
متن آيه :
وَخَلَقَ الْجَانَّ مِن مَّارِجٍ مِّن نَّارٍ
ترجمه :
و جن را از زبانه شعله‌ور آتش خلق نموده است .
توضيحات :
« الْجَآنَّ » : جِنّ . جانّ و جنّ هر دو به يك معني است ( نگا : اسراء / 88 ، ذاريات / 56 ، رحمن / 39 ) . « مَارِجٍ » : شعله لرزان و پيچان آتش . زبانه تنوره كش و لرزان آتش . آفرينش جن از چنين آتش شعله‌ور و زبانه‌كش و پيچان ، چگونه و به چه شكلي بوده ، و چه اندازه طول كشيده است ، و اين گونه موجودات چگونه مي‌زيند و چه سيمائي دارند ، دانش بشري بدان پي نبرده است .
سوره رحمن آيه 16
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
( اي گروه پريها و انسانها ! ) كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 17
متن آيه :
رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ
ترجمه :
او پروردگار مشرقها و پروردگار مغربها است .
توضيحات :
« رَبُّ » : خبر مبتداي محذوف است : هُوَ رَبُّ . « الْمَشْرِقَيْنِ . . . الْمَغْرِبَيْنِ » : مراد از دو مشرق و دو مغرب ، خاور خورشيد و ماه ، و باختر خورشيد و ماه ، و يا اين كه تنها اشاره به خورشيد است كه با توجه به حداكثر ميل شمالي آفتاب ، و ميل جنوبي آن ، خورشيد دو مشرق و دو مغرب عمده دارد . اما بايد دانست كه خورشيد و ماه ، و بطور كلي خورشيدها و ماههاي متعدد جهان هستي ، هر روز از نقطه‌اي طلوع و در نقطه‌اي غروب مي‌كنند ، و به تعداد روزهاي سال ، مشرق و مغرب دارند ، پس چه بسا مراد از تثنيه مشرق و مغرب ، جمع باشد . چرا كه در سوره‌هاي ديگر قرآن مشارق و مغارب آمده است ( نگا : اعراف / 137 ، معارج / 40 ) .
سوره رحمن آيه 18
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 19
متن آيه :
مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ
ترجمه :
دو درياي ( مختلف شيرين و شور ، و گرم و سرد ) را در كنار هم روان كرده است و مجاور يكديگر قرار داده است .
توضيحات :
« مَرَجَ » : سر داده است . حركت داده است . روان كرده است ( نگا : فرقان / 53 ) . « الْبَحْرَيْنِ » : مراد از دو دريا ، آبهاي شيرين و شور و يا آبهاي گرم و سرد رودهاي عظيمي است كه در سراسر اقيانوسهاي جهان جريان دارند ( نگا : نمونه ) از قبيل گلف استريم ( نگا : فاطر / 12 ) . « مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ » : دو دريا را به سوي هم سر داده است و در كنار همديگر روان كرده است . دو دريا را در وقت برخورد ، به موج و تكان انداخته تا يكديگر را دفع كنند و برانند و آميزه هم نشوند ( نگا : التفسير القرآني للقرآن ) .
سوره رحمن آيه 20
متن آيه :
بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَّا يَبْغِيَانِ
ترجمه :
اما در ميان آن دو حاجز و مانعي است كه نمي‌گذارد يكي با ديگري بياميزد و سركشي كند .
توضيحات :
« بَرْزَخٌ » : حاجز . مانع ( نگا : فرقان / 53 ) . « لا يَبْغِيَانِ » : بر يكديگر سركشي نمي‌كنند و چيره نمي‌شوند . مراد اين است كه يكي ديگري را در خود فرو نمي‌برد ، و آميخته نمي‌گردند .
سوره رحمن آيه 21
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب مي‌كنيد و انكار مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 22
متن آيه :
يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ
ترجمه :
از آن دو ، مرواريد و مرجان بيرون مي‌آيد .
توضيحات :
« لُؤْلُؤ » : مرواريد . « مَرْجَان » : بُسَّد ، بُسَّدين ، گوهر سرخ رنگي كه از جانوري دريازي به نام مرجان بدست مي‌آيد .
سوره رحمن آيه 23
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 24
متن آيه :
وَلَهُ الْجَوَارِ الْمُنشَآتُ فِي الْبَحْرِ كَالْأَعْلَامِ
ترجمه :
خدا كشتيهائي ساخته و پرداخته ( آفريدگان خود به نام انسانها ) در درياها دارد كه همسان كوهها هستند .
توضيحات :
« الْجَوَارِي » : جمع جَارِيَة ، كشتيها ( نگا : شوري / 32 ، حاقه / 11 ) . ياء آخر آن براي تخفيف حذف شده است . « الْمُنشَئَاتُ » : كشتيهائي با بادبانها و شراعهاي برافراشته . ساخته و پرداخته . مراد ساخته و پرداخته دست انسانها است ، و انسانها هم كه مخلوق خدايند ، از خواص خداداد كه در مصالح مختلفي كه در كشتيها بكار مي‌رود استفاده مي‌كنند . « الأعْلامِ » : جمع عَلَم ، كوهها .
سوره رحمن آيه 25
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب مي‌كنيد و انكار مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 26
متن آيه :
كُلُّ مَنْ عَلَيْهَا فَانٍ
ترجمه :
همه چيزها و همه كساني كه بر روي زمين هستند ، دستخوش فنا مي‌گردند .
توضيحات :
« عَلَيْهَا » : روي زمين . مرجع ( ها ) واژه ( الارض ) محذوف است كه از سياق كلام ، مفهوم مي‌گردد ( نگا : نحل / 61 ) . « فَانٍ » : فاني . دستخوش فنا و نابودي . « كُلُّ مَنْ . . . » : ( نگا : قصص / 88 ) .
سوره رحمن آيه 27
متن آيه :
وَيَبْقَى وَجْهُ رَبِّكَ ذُو الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ
ترجمه :
و تنها ذات پروردگار با عظمت و ارجمند تو مي‌ماند و بس .
توضيحات :
« وَجْهُ » : رخساره . تسميه كل به اسم جزء است و مراد ( ذات ) است .
سوره رحمن آيه 28
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب مي‌كنيد و انكار مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 29
متن آيه :
يَسْأَلُهُ مَن فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ كُلَّ يَوْمٍ هُوَ فِي شَأْنٍ
ترجمه :
همه چيزها و همه كساني كه در آسمانها و زمينند ( به زبان حال يا قال ، روزي و نياز خود را ) از خدا درخواست مي‌كنند . او پيوسته دست‌اندركار كاري است .
توضيحات :
« يَسْأَلُهُ » : از او مي‌طلبند . نيازمند بدو هستند . . « كُلَّ يَوْمٍ » : مراد هر لحظه و هر وقت ، يعني پيوسته و هميشه است ( نگا : آلوسي ، صفوة‌التفاسير ، المصحف الميسر ) . « هُوَ فِي شَأْنٍ » : او به كاري مشغول است . يعني خدا دنيا را آفريده است و آن را به حال خود رها نساخته است . بلكه پيوسته بر آن نظارت دارد و دست‌اندركار آفرينش نو و دگرگوني تازه است و متصرف در شؤون آفريده‌هاي خود است .
سوره رحمن آيه 30
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 31
متن آيه :
سَنَفْرُغُ لَكُمْ أَيُّهَا الثَّقَلَانِ
ترجمه :
اي پريها و انسانها ! به حساب شما خواهيم پرداخت .
توضيحات :
« سَنَفْرُغُ لَكُمْ » : به حساب شما خواهيم رسيد . به شما خواهيم پرداخت . فَرَغَ لِكَذا : عَمِدَ إِلَيْهِ . « الثَّقَلانِ » : انس و جن . مثني ( ثَقَل ) است . هر چيز كه براي آن وزن و قدري هست ، آن را ( ثَقَل ) مي‌نامند . انس و جن را به جهت بلندي مرتبت و منزلت و عظمت مقام نسبت به پديده‌هاي ديگر ، و داشتن اختيار نسبي و مسؤوليت شخصي ، و بالاخره به خاطر سنگيني معنوي خدادادي ، ثَقَلَيْن مي‌نامند .
سوره رحمن آيه 32
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را انكار و تكذيب مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 33
متن آيه :
يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَالْإِنسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَن تَنفُذُوا مِنْ أَقْطَارِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ فَانفُذُوا لَا تَنفُذُونَ إِلَّا بِسُلْطَانٍ
ترجمه :
اي گروه پريها و انسانها ! اگر مي‌توانيد از نواحي آسمانها و زمين بگذريد ، بگذريد ، وليكن نمي‌توانيد بگذريد مگر با قدرت عظيم ( مادي و معنوي ) .
توضيحات :
« مَعْشَرَ » : گروه . دسته . « أَن تَنفُذُوا » : اين كه عبور كنيد و بگذريد . « أَقْطَارِ » : جمع قُطْر ، نواحي و جوانب . « سُلْطَانٍ » : قدرت مادي و قوت معنوي . اين آيه داراي دو معني عمده است : الف - آيه ناظر به دنيا ، و اشاره به مسافرتهاي فضائي بشر است كه قرآن شرط آن را داشتن سلطه علمي و صنعتي و قدرت مادي دانسته است . ب - آيه ناظر به رستاخيز ، و اشاره به عدم فرار از چنگال عدالت الهي در قيامت است . با توجه به تفسير دوم ، معني آيه چنين است : اي گروه پريها و انسانها ! اگر مي‌توانيد از چنگال عدالت الهي و مجازات اخروي بگريزيد و از گوشه‌ها و كنارهاي آسمانها و زمين بگذريد و فرار كنيد ، تا از دادگاه الهي و عذاب سرمدي اخروي برهيد ، اين كار را بكنيد و از نواحي آسمانها و زمين بالا رويد و بگذريد تا خويشتن را از كيفر و عذاب خدا قائم و پنهان كنيد ، و ليكن قادر به چنين كاري نخواهيد بود مگر با سلطه مادي و معنوي كه چنين چيزي هم برايتان ممكن نيست .
سوره رحمن آيه 34
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 35
متن آيه :
يُرْسَلُ عَلَيْكُمَا شُوَاظٌ مِّن نَّارٍ وَنُحَاسٌ فَلَا تَنتَصِرَانِ
ترجمه :
آتش بي‌دود و مِس گداخته به سوي شما روانه مي‌گردد و بر سر شما ريخته مي‌شود ، و شما همديگر را نمي‌توانيد ياري بدهيد .
توضيحات :
« شُوَاظٌ » : آتش بي‌دود . زبانه و شعله خالص . چه بسا مراد جرقه‌ها و اشعه‌هاي كيهاني و شدت حرارت برخورد با اتمسفر زمين و ديگر چيزها باشد كه به هنگام سفرهاي فضائي بر سر راه سفينه‌ها قرار دارند . « نُحَاسٌ » : دود . شعله آميخته با دود . آتشِ مِس‌گونه . مِس مذاب يا خود مِس كه فلز مشهوري است . چه بسا مراد گدازه‌ها و گازها و اشعه‌هاي مختلف كيهاني باشد . معني ديگر آيه : آتش و دود شما را در برمي‌گيرد و در نتيجه نمي‌توانيد خويشتن را ياري دهيد و از حضور و استقرار در دادگاه قيامت خود را رهائي بخشيد .
سوره رحمن آيه 36
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كدامين نعمت پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 37
متن آيه :
فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَاء فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ
ترجمه :
بدانگاه كه آسمان شكافته شود ، و گلگون گردد همچون روغن گداخته ( حوادث هولناكي رخ مي‌دهد كه به گفتار در نمي‌آيد ) .
توضيحات :
« إِذا » : شرطيه است و جواب آن محذوف است و ممكن است در تقدير چنين باشد : فَإِذَا انشَقَّتِ السَّمَآءُ فَكَانَتْ وَرْدَةً كَالدِّهَانِ ، كَانَ مَا كَانَ مِمَّا لا تُطِيقُهُ قُوَّةُ الْبَيَانِ ( نگا : آلوسي ) . « وَرْدَةً » : گُل سرخ . سرخ تيره . گلرنگ و گلگون . « دِهَان » : روغن داغ . چرم سرخ . برخي آن را جمع ( دُهْن ) يعني روغنها گرفته‌اند . وجه شبه اين كه : آسمان در رنگ يا رنگارنگ بودن ، به گُل و روغن مذاب ، و يا اين كه از لحاظ رنگ به گُل ، و از لحاظ گداختگي به روغن داغ تشبيه شده است . يعني آسمان به رنگ سرخ درمي‌آيد و همچون روغن داغ و مذاب روان مي‌گردد .
سوره رحمن آيه 38
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كدامين نعمت پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 39
متن آيه :
فَيَوْمَئِذٍ لَّا يُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ إِنسٌ وَلَا جَانٌّ
ترجمه :
در آن روز هيچ پري و انساني از گناهش پرسش نمي‌گردد ( چرا كه آن روز زمان تخريب جهان است ؛ نه وقت سؤال و پرسش يزدان ) .
توضيحات :
« لا يُسْأَلُ عَن ذَنبِهِ . . . » : يا مراد اين است كه هنوز وقت پرسش فرا نرسيده است ، و يا اين كه پرسش مهربانانه‌اي در ميان نيست تا از طرف بخواهند جبران مافات كند و يا اين كه عذر تقصير بياورد ( نگا : قصص / 78 ) والا از يكايك گناهان پرسيده مي‌شود ( نگا : حجر / 92 ، نحل / 56 ، صافات / 24 ) .
سوره رحمن آيه 40
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كدامين نعمت پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 41
متن آيه :
يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسِيمَاهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَالْأَقْدَامِ
ترجمه :
گناهكاران با قيافه‌هايشان شناخته مي‌شوند ، و ايشان با سرها و پاها گرفتار مي‌گردند .
توضيحات :
« النَّوَاصِي » : جمع نَاصِيَة ، جلو سر . پيشاني . كاكل . « الأقْدَامِ » : جمع قَدَم ، پاها . « يُؤْخَذُ بِالنَّوَاصِي وَ الأقْدَامِ » : سراپا به غل و زنجير كشيده مي‌شوند . فرشتگان سرهاي ايشان را و پاهاي آنان را مي‌گيرند و كشان كشان با خود مي‌برند ، و يا به ميان دوزخشان مي‌اندازند ( نگا : علق / 15 ) . « يُؤْخَذُ » : نائب فاعل آن ( بِالنَّوَاصِي وَالأقْدَامِ ) است ، اين است كه به صورت مفرد آمده است .
سوره رحمن آيه 42
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 43
متن آيه :
هَذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ
ترجمه :
اين همان دوزخي است كه گناهكاران پيوسته آن را دروغ مي‌نامند و تكذيبش مي‌كنند .
توضيحات :
« هذِهِ . . . » : مخاطب شخص پيغمبر و به تبع همه مسلمانانند كه در دنيا خدا بديشان مي‌فرمايد : اين همان دوزخي است كه . برخي هم مخاطبان را حاضران در محشر مي‌دانند و معتقدند كه اين سخن در قيامت بديشان گفته مي‌شود . اين همان دوزخي است كه گناهكاران در دنيا پيوسته آن را دروغ مي‌ناميدند و تكذيبش مي‌كردند .
سوره رحمن آيه 44
متن آيه :
يَطُوفُونَ بَيْنَهَا وَبَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ
ترجمه :
گناهكاران در ميان آتش دوزخ و آب بسيار گرم و سوزان در رفت و آمد خواهند بود .
توضيحات :
« حَمِيمٍ » : آب جوشان و سوزاني كه از آن به دوزخيان مي‌نوشانند ( نگا : محمد / 15 ) . « ءَانٍ » : بسيار داغ و گرم . پرحرارت . آب گرمي كه به آخرين درجه حرارت رسيده باشد . از ماده ( اني ) و صفت ( حميم ) است ( نگا : غاشيه / 5 ) .
سوره رحمن آيه 45
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 46
متن آيه :
وَلِمَنْ خَافَ مَقَامَ رَبِّهِ جَنَّتَانِ
ترجمه :
هر كسي كه از مقام پروردگار خود بترسد ، باغهائي ( در بهشت ) دارد .
توضيحات :
« مَقَامَ » : جايگاه . مراد منزلت و مرتبت ، يعني عظمت كبريائي الهي است . اسم مكان است . نظارت و مراقبت الهي بر بندگان . مصدر ميمي است . « جَنَّتَانِ » : دو باغ . به گمانم مراد تثنيه نيست ، بلكه مراد جمع و كثرت است . چرا كه در بيش از پنجاه مورد ( جَنَّات ) به مؤمنان وعده داده شده است ( نگا : بقره / 25 ، آل‌عمران / 15 و 136 ، نساء / 13 و 57 . . . ) . حتي در آيه 56 همين سوره ( فِيهِنَّ ) آمده است و ضمير جمع بكار رفته است .
سوره رحمن آيه 47
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 48
متن آيه :
ذَوَاتَا أَفْنَانٍ
ترجمه :
باغهائي كه داراي انواع درختان پرميوه ، با شاخه‌هاي ترد و شاداب است .
توضيحات :
« ذَوَاتَا » : در اصل ( ذَوَاتَانِ ) تثنيه ذات است و نون آن به هنگام اضافه حذف شده است . در تثنيه ذات ، ذَاتَانِ و ذَوَاتَانِ درست است ( نگا : روح‌المعاني ) . « أَفْنَانٍ » : جمع فَنّ ، انواع و اقسام . يا جمع فَنَن ، شاخه‌هاي ترد و شاداب .
سوره رحمن آيه 49
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك ار نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب و انكار مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 50
متن آيه :
فِيهِمَا عَيْنَانِ تَجْرِيَانِ
ترجمه :
در آنجاها چشمه‌ساراني جاري است .
توضيحات :
« عَيْنَانِ » : دو چشمه . مراد چشمه‌ساران فراوان است ( نگا : حجر / 45 ، دخان / 52 ، ذاريات / 15 ، مرسلات / 41 ) .
سوره رحمن آيه 51
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 52
متن آيه :
فِيهِمَا مِن كُلِّ فَاكِهَةٍ زَوْجَانِ
ترجمه :
در آنجاها از هر ميوه‌اي ، انواع و اقسامي موجود است .
توضيحات :
« زَوْجَانِ » : دو صنف . دو نوع . مراد انواع و اقسام ميوه‌ها است ( نگا : مؤمنون / 19 ، صافات / 42 ، مرسلات / 42 ) .
سوره رحمن آيه 53
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 54
متن آيه :
مُتَّكِئِينَ عَلَى فُرُشٍ بَطَائِنُهَا مِنْ إِسْتَبْرَقٍ وَجَنَى الْجَنَّتَيْنِ دَانٍ
ترجمه :
بهشتيان بر فرشهائي تكيه مي‌زنند و مي‌لمند كه ( چه رسد به رويه‌هاي آنها ) آسترهاي آنها از ابريشم ضخيم است . و ميوه‌هاي رسيده باغهاي بهشت نزديك و در دسترس است .
توضيحات :
« مُتَّكِئِينَ » : تكيه‌زنان . لميدگان . حال است براي ( مَنْ ) در آيه 46 . « فُرُش » : جمع فِراش ، فرشهاي گستردني . « بَطَآئِن » : جمع بِطانَة ، آسترها . « إِسْتَبْرَقٍ » : ابريشم ضخيم . « جَني » : ميوه رسيده . « دَانٍ » : نزديك . در دسترس .
سوره رحمن آيه 55
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 56
متن آيه :
فِيهِنَّ قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ
ترجمه :
در باغهاي بهشت زناني هستند كه جز به همسران خود عشق نمي‌ورزند و پيش از آنان كسي از انسانها و پريها با ايشان نزديكي و مقاربت نكرده است .
توضيحات :
« فِيهِنَّ » : در آن باغها . « قَاصِرَاتُ الطَّرْفِ » : ( نگا : صافات / 48 ، ص / 52 ) . « لَمْ يَطْمِثْهُنَّ » : با ايشان مقاربت و نزديكي نكرده است .
سوره رحمن آيه 57
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 58
متن آيه :
كَأَنَّهُنَّ الْيَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ
ترجمه :
انگار كه آن حوريان ، ياقوت و مرجانند .
توضيحات :
« الْيَاقُوتُ وَالْمَرْجَانُ » : ياقوت سنگي است معدني و معمولاً سرخ رنگ است . مرجان گاه به رنگ سفيد است و گاه قرمز و يا رنگهاي ديگر . در اينجا ظاهراً نوع سفيد منظور است .
سوره رحمن آيه 59
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 60
متن آيه :
هَلْ جَزَاء الْإِحْسَانِ إِلَّا الْإِحْسَانُ
ترجمه :
آيا پاداش نيكي كردن جز نيكي ديدن خواهد بود ؟
توضيحات :
« هَلْ جَزَآءُ . . . » : استفهام انكاري است ، و اين آيه در حقيقت دليلي براي آيات پيشين است كه در آنها از نعمتهاي ششگانه بهشتيان سخن رفته است .
سوره رحمن آيه 61
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 62
متن آيه :
وَمِن دُونِهِمَا جَنَّتَانِ
ترجمه :
جداي از باغهاي پيشين ، باغهاي ديگري وجود دارد .
توضيحات :
« مِن دُونِهِمَا » : علاوه از دو باغ قبلي . « جَنَّتَانِ » : دو باغ . مراد باغها و باغها است .
سوره رحمن آيه 63
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 64
متن آيه :
مُدْهَامَّتَانِ
ترجمه :
هر دو كاملاً سرسبز و خرم هستند ( و از شدت سبزي و شادابي به سياهي مي‌زنند ) .
توضيحات :
« مُدْهَآمَّتَانِ » : صفت ( جَنَّتَانِ ) : يا خبر مبتداي محذوف بوده و از مصدر ( ادهيمام ) و از ريشه ( دهم ) است . بسيار سبز . سبز پررنگي كه مايل به سياهي باشد .
سوره رحمن آيه 65
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را انكار و تكذيب مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 66
متن آيه :
فِيهِمَا عَيْنَانِ نَضَّاخَتَانِ
ترجمه :
در آن باغها چشمه‌هائي است كه قلقل كنان از زمين مي‌جوشند .
توضيحات :
« نَضَّاخَتَانِ » : فوران‌كنان . قلقل‌كنان . از ماده ( نَضْخ ) به معني فوران آب و جوشش آن از زمين است .
سوره رحمن آيه 67
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كدامين نعمت از نعمتهاي پروردگارتان را انكار و تكذيب مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 68
متن آيه :
فِيهِمَا فَاكِهَةٌ وَنَخْلٌ وَرُمَّانٌ
ترجمه :
در آن باغها انواع ميوه‌ها و از جمله خرما و انار است .
توضيحات :
« نَخْلٌ » : درخت خرما . ذكر درخت خرما بجاي ميوه خرما چه بسا از اين نظر باشد كه درخت خرما علاوه بر ميوه‌اش از جهات مختلف مورد استفاده است . « نَخْلٌ وَ رُمَّانٌ » : انتخاب خرما و انار از ميان ميوه‌هاي بهشتي به خاطر تنوع اين دو و سودهاي سرشاري است كه در آنها موجود است ( نگا : المنتخب . نمونه ) . ذكر خاص بعد از عام است .
سوره رحمن آيه 69
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 70
متن آيه :
فِيهِنَّ خَيْرَاتٌ حِسَانٌ
ترجمه :
در ميان باغهاي بهشت ، زنان خوب و زيبا هستند .
توضيحات :
« خَيْرَاتٌ » : جمع خَيْرَة ، خوب و نيك سيرت . « حِسَان » : جمع حَسَنَة ، زيبا و قشنگ . يعني زنان بهشتي حُسن سيرت و حُسن صورت دارند .
سوره رحمن آيه 71
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را انكار و تكذيب مي‌نمائيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 72
متن آيه :
حُورٌ مَّقْصُورَاتٌ فِي الْخِيَامِ
ترجمه :
سياه چشماني كه هرگز از خيمه‌ها بيرون ( نمي‌شوند و اينجا و آنجا بدنبال كارهاي ناپسند ) نمي‌روند .
توضيحات :
« حُورٌ » : جمع حَوْراء ، زنان سياه چشم ، « مَقْصُورَاتٌ » : جمع مَقصورة ، محدود . مخدَّره و محجَّبه . زناني كه از خانه‌هاي خود بيرون نمي‌روند و اينجا و آنجا نمي‌پلكند و چشم به نامحرمان نمي‌دوزند . كاخ نشينان ( نگا : روح‌البيان ، روح‌المعاني ) . « الْخِيَامِ » : جمع خَيْمَة ، خيمه‌ها ، بارگاهها ( نگا : عنكبوت / 58 ، زمر / 20 ) .
سوره رحمن آيه 73
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 74
متن آيه :
لَمْ يَطْمِثْهُنَّ إِنسٌ قَبْلَهُمْ وَلَا جَانٌّ
ترجمه :
پيش از آنان ، كسي از انسانها و پريها با ايشان نزديكي و مقاربت نكرده است .
توضيحات :
« لَمْ يَطْمِثْهُنَّ » : ( نگا : رحمن / 56 ) .
سوره رحمن آيه 75
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كدامين نعمت از نعمتهاي پروردگارتان را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 76
متن آيه :
مُتَّكِئِينَ عَلَى رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَعَبْقَرِيٍّ حِسَانٍ
ترجمه :
بهشتيان بر بالشهاي نگارين گرانبهاي سبز رنگ تكيه مي‌زنند ، و بر فرشهاي منقش بي‌نظير بسيار زيبا مي‌لمند .
توضيحات :
« رَفْرَفٍ » : اسم جنس جمعي است و مفرد آن رَفْرَفَة است ، بالشها ، پشتيها ، شادروانها . « خُضْرٍ » : جمع أَخْضَر و خَضْراء ، سبز رنگ « عَبْقَرِيٍّ » : هر چيز نادر و بي‌نظير . هر چيزي كه از خوبي آن ، انسان شگفت زده شود . در اينجا مراد فرشهاي گرانبها و منقش ، و گستردنيهاي رنگارنگ بي‌نظير و بي‌مانند است . مفرد و مثني و جمع و مذكر و مؤنث در آن يكسان است . « حِسَانٍ » : ( نگا : رحمن / 70 ) .
سوره رحمن آيه 77
متن آيه :
فَبِأَيِّ آلَاء رَبِّكُمَا تُكَذِّبَانِ
ترجمه :
پس كداميك از نعمتهاي پروردگار خود را تكذيب و انكار مي‌كنيد ؟ !
توضيحات :
. . .
سوره رحمن آيه 78
متن آيه :
تَبَارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ
ترجمه :
نام پروردگار بزرگوار و گرامي تو ، چه مبارك نامي است !
توضيحات :
« تَبَارَكَ » : ( نگا : اعراف / 54 ، مؤمنون / 14 ، فرقان / 1 و 10 و 61 ) .
بازگشت به لیست سوره‌ها