تفسير نور:
سوره دخان آيه 1
متن آيه :
حم
ترجمه :
حا . ميم .
توضيحات :
« حم » : از حروف مقطّعه است ( نگا : بقره / 1 ) .
سوره دخان آيه 2
متن آيه :
وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ
ترجمه :
سوگند به قرآن ! كه روشن و روشنگر است .
توضيحات :
« الْكِتَابِ الْمُبِينِ » : ( نگا : يوسف / 1 ، شعراء / 2 ، يس / 69 ) .
سوره دخان آيه 3
متن آيه :
إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنذِرِينَ
ترجمه :
ما قرآن را در شب پرخير و بركتي فرو فرستاده‌ايم . ما همواره بيم‌دهنده ( كافران و مشركان و ظالمان ، با ارسال پيغمبران به سويشان ) بوده‌ايم ( و كتابها برايشان فرو فرستاده‌ايم . اين قرآن هم آخرين حلقه از اين سلسله است ) .
توضيحات :
« مُبَارَكَةٍ » : پر خير و بركت . « لَيْلَةٍ مُّبَارَكَةٍ » : مراد شب قدر است كه آغاز نزول وحي در آن بوده است ( نگا : قدر / 1 ) . شب قدر هم يكي از شبهاي ماه مبارك رمضان است ( نگا : بقره / 185 ) . قرآن به طور تدريجي‌در طي 23 سال دعوت پيغمبر ، برحسب شرائط و حوادث و نيازها نازل شده است ( نگا : اسراء / 106 ، فرقان / 32 ، محمّد / 20 ، توبه / 127 ، طه / 114 ، قيامت / 16 ) .
سوره دخان آيه 4
متن آيه :
فِيهَا يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ
ترجمه :
در اين شب مبارك ، هرگونه كار حكيمانه‌اي ( كه انسان را به حقيقت آشنا و به سعادت برساند ، و او را از باطل و شقاوت دور گرداند ، از سوي خدا ) بيان و مقرّر گشته است .
توضيحات :
« يُفْرَقُ » : تفصيل و تبيين گشته است . بيان شده است . فعل ( يُفْرَقُ ) مضارع و در اينجا در معني ماضي است ؛ در زبان عربي و در قرآن چنين استعمالي فراوان است . براي مثال مراجعه شود به افعال ( يَقُولَ ) در بقره / 214 ، ( تَمْشي ) در طه / 40 ، ( تَقْتُلُونَ وَ تَأْسِرُونَ ) در احزاب / 26 ، ( يَري ) در نجم / 12 ، ( تُجَادِلُكَ ) در مجادله / 1 ، و ( تَنَزَّلُ ) در قدر / 4 . . . ( نگا : المصحف الميسّر ، تفسير القرآن الكريم . شيح محمّدعبده ، جزء عم ، سوره قدر ) . « أَمْرٍ » : كار و بار دين و احكام آن كه در ( بقره / 185 ) بدان اشاره رفته است . فرمان . « حَكِيمٍ » : حكيمانه . پرحكمت . صفت ( أَمْرٍ ) است و براي تأكيد وصف است نه تخصيص . همان گونه كه گفته مي‌شود : عسل شيرين ، مشك خوشبو .
سوره دخان آيه 5
متن آيه :
أَمْراً مِّنْ عِندِنَا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ
ترجمه :
كار و باري كه از سوي ما صادر و بدان دستور داده شده است ( و در قرآن براي انسانها روانه گشته است و ) ما فرستنده ( محمّد و همه انبياء ، و قرآن و همه كتابهاي آسماني ) بوده‌ايم .
توضيحات :
« أَمْراً » : كار و بار . فرمان و دستور . حال ضمير ( ه ) در فعل ( أَنزَلْنَاهُ ) . در اين صورت معني چنين است : ما قرآن را فرو فرستاده‌ايم ، در حالي كه كاري است از ناحيه ما و دستوري است از جانب ما . يا اين كه منصوب به اختصاص و مفعول‌به است . ( نَعْني بِهذَا الأمْرِ أَمْراً حاصِلاً مِّنْ عِندِنَا ) مراد ما از اين كار يا فرمان ، همان كار و فرماني است كه از سوي ما حاصل و صادر گشته است .
سوره دخان آيه 6
متن آيه :
رَحْمَةً مِّن رَّبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
ترجمه :
( اين كار ) به خاطر رحمتي از سوي پروردگارت ( در حق انسانها ) است . خدا شنوا و آگاه است .
توضيحات :
« رَحْمَةً » : مفعول‌له براي ( أَنزَلْنَاهُ ) يا براي ( يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ ) و يا براي هر دو است . يادآوري كلّي : مراد از آيات پيشين ، بيان آغاز نزول قرآن ، و تعيين زمان نزول آن است ، و اين كه محتواي قرآن اوامر و نواهي حكيمانه الهي بوده ، و هرچه براي سعادت انسانها مفيد باشد در آن است ، و قرآن رحمت براي ايشان است . بسياري از مفسّران بزرگ فعل ( يُفْرَقُ ) را به معني مضارع گرفته‌اند ، و ( كُلُّ أَمْرٍ ) را همه امور كار و بار اين كره خاكي دانسته ، و فرموده‌اند كه خداوند در شب قدر همه امور يكساله زمين و ساكنان آن را مقرّر و مشخّص مي‌فرمايد و احكام چنين مقدّراتي را از لوح محفوظ نقل و به دست فرشتگان مأمور اجرا احكام مي‌سپارد . و به هر حال چنين شبي در حقيقت جشن انقلاب براي مسلمانان است .
سوره دخان آيه 7
متن آيه :
رَبِّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ
ترجمه :
( پروردگار تو ) كه پروردگار آسمانها و زمين و همه چيزهائي است كه در ميان آن دو است . اگر شما طالب يقين و باوريد ( به اين كه خدا آفريدگار شما ، روزي‌رسان بندگان ، و به زير فرمان كشاننده خورشيد و ماه است ) .
توضيحات :
« رَبِّ » : بدل از ( رَبِّ ) آيه قبلي است . « إِن كُنتُم مُّوقِنِينَ » : اگر اهل يقين و باوريد . يعني اگر چنان كه مي‌گوئيد خدا آفريدگار ما و روزي‌رسان بندگان ، و به زير فرمان كشاننده خورشيد و ماه است ( نگا : عنكبوت / 61 - 63 ) . اگر شما طالب يقين هستيد ، راه اين است كه درباره اين چيز بينديشيد ( نگا : انعام / 75 ، شعراء / 24 ، ذاريات / 20 ) .
سوره دخان آيه 8
متن آيه :
لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ يُحْيِي وَيُمِيتُ رَبُّكُمْ وَرَبُّ آبَائِكُمُ الْأَوَّلِينَ
ترجمه :
جز او خدائي نيست ، و او است كه زنده مي‌گرداند و مي‌ميراند ، و پروردگار شما و پروردگار پدران و نياكان پيشين شما است .
توضيحات :
« رَبُّكُمْ » : واژه رَبُّ ، خبر مبتداي محذوف است . « ءَابَآئِكُمُ الأوَّلِينَ » : ( نگا : مؤمنون / 24 و68 و83 ، شعراء / 26 و76 ) .
سوره دخان آيه 9
متن آيه :
بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ
ترجمه :
اصلاً مشركان ( درباره رسالت و دعوت آسماني ) در شكّ و ترديدند و ( آن را ، و كلاًّ زندگي را به ) بازي مي‌گيرند .
توضيحات :
« هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ » : ( نگا : نساء / 157 ، هود / 62 و 110 ، ابراهيم / 9 ) .
سوره دخان آيه 10
متن آيه :
فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّمَاء بِدُخَانٍ مُّبِينٍ
ترجمه :
منتظر روزي باش كه آسمان دود آشكاري را پديدار مي‌كند .
توضيحات :
« يَوْمَ » : قيامت . زماني كه برابر دعاي پيغمبر ، مشركان قريش دچار قحطي و خشكسالي شديدي شدند . « دُخَانٍ » : دود . مراد گرد و خاك حاصل از بي‌باراني در فضا است ، و يا دود در اينجا جنبه مجازي دارد و آسمان در نظر مردم گرسنه و تشنه و بلازده تيره و تار جلوه‌گر مي‌شد .
سوره دخان آيه 11
متن آيه :
يَغْشَى النَّاسَ هَذَا عَذَابٌ أَلِيمٌ
ترجمه :
دودي كه تمام مردم را فرا مي‌گيرد . اين همان عذاب دردناك عظيم است .
توضيحات :
« هذا » : اين عذاب قيامت . اين قحطي و خشكسالي شديد .
سوره دخان آيه 12
متن آيه :
رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذَابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ
ترجمه :
( مردم رو به درگاه خدا مي‌كنند و مي‌گويند : ) پروردگارا ! عذاب را از ما برطرف گردان ، ما ايمان آورده‌ايم ( و به اشتباهات خود پي برده‌ايم ) .
توضيحات :
« الْعَذَابَ » : عذاب آخرت . قحطي و خشكسالي گريبانگير قريش . « إِنَّا مُؤْمِنُونَ » : ما اينك از غفلت بدر آمده‌ايم و ايمان آورده‌ايم . ما ايمان مي‌آوريم ، يعني تصميم داريم كه ايمان بياوريم .
سوره دخان آيه 13
متن آيه :
أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرَى وَقَدْ جَاءهُمْ رَسُولٌ مُّبِينٌ
ترجمه :
كي بيداري براي آنان فايده‌اي دارد ؟ قبلاً كه پيغمبري ( با رسالتي روشن و معجزاتي دالّ بر صداقتش ، و زبان گويا و ) بيانگر ( قوانيني سرنوشت‌ساز و سعادت‌بخش ) به پيش آنان آمده بوده است .
توضيحات :
« أَنَّي » : كي ؟ چگونه ؟ « الذِّكْري » : بيداري . پندپذيري ( نگا : انعام / 68 و 69 و 90 ، اعراف / 2 ، هود / 114 و 120 ) . « مُبِينٌ » : روشن . روشنگر . « رَسُولٌ مُّبِينٌ » : پيغمبري كه روشن بود كه پيغمبر است . پيغمبري كه رسالت او روشن و گويا بود . پيغمبري كه حق و باطل را روشن و از هم جدا مي‌كرد .
سوره دخان آيه 14
متن آيه :
ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَقَالُوا مُعَلَّمٌ مَّجْنُونٌ
ترجمه :
سپس از او رويگردان شدند و گفتند : او ديوانه‌اي ( است كه اين مطالب توسّط ديگران بدو ) آموخته شده است .
توضيحات :
« ثُمَّ » : بعد از آمدن چنين پيغمبري و شنيدن حقائق از او . « مُعَلَّمٌ » : تعليم شده . ياد داده شده . « مَجنّونٌ » : ( نگا : ذاريات / 52 ) .
سوره دخان آيه 15
متن آيه :
إِنَّا كَاشِفُو الْعَذَابِ قَلِيلاً إِنَّكُمْ عَائِدُونَ
ترجمه :
اگر مدّت اندكي عذاب را ( از شما ) به دور داريم ( و به دنيا برگردانيم ) قطعاً شما ( به كفر و شرك و فسق و فجور خود ) برمي‌گرديد .
توضيحات :
« إِنَّا كَاشِفُوا الْعَذَابِ . . . » : اين جمله ، اگر مربوط به آخرت باشد ، متضمّن معني شرط است . ولي اگر راجع به دفع قحطي و خشكسالي و رفع بلا از قريش باشد ، معني چنين است : ما مدّت كمي عذاب را از شما به دور مي‌گردانيم ، ولي شما دوباره به كارهاي زشت و پلشت و اذيّت و آزار مسلمانان دست مي‌يازيد .
سوره دخان آيه 16
متن آيه :
يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرَى إِنَّا مُنتَقِمُونَ
ترجمه :
روزي سخت بر آنان مي‌تازيم ، ( و با چنين يورش تندي‌آنان را ) به مجازات مي‌رسانيم .
توضيحات :
« يَوْمَ » : روز قيامت . روز جنگ بدر . « نَبْطِشُ » : ( نگا : اعراف / 195 ، شعراء / 130 ، زخرف / 8 ) . « الْبَطْشَةَ الْكُبْري » : يورش تند ، حمله شديد . مراد مجازات سخت است . يادآوري : برخي از مفسّران ، از آيه 10 تا 16 را درباره عذاب دنيوي قريشيان مي‌دانند ، ولي بهتر است اين آيات را راجع به آخرت بدانيم . به دو دليل : الف - قريشيان بعد از فتح مكّه ، ايمان آوردند و بيشتر آنان سالها و سالها به عنوان سپاهيان اسلام در راه خدا شمشير زدند و كشتند و كشته شدند . ب - مفاهيم اين آيات با آيات بسيار ديگري كه مربوط به آخرت است ، هم‌آوا و هم‌معني است ( نگا : انعام / 27 - 31 ، سبأ / 51 ، ابراهيم / 44 ) .
سوره دخان آيه 17
متن آيه :
وَلَقَدْ فَتَنَّا قَبْلَهُمْ قَوْمَ فِرْعَوْنَ وَجَاءهُمْ رَسُولٌ كَرِيمٌ
ترجمه :
ما پيش از اينان ، قوم فرعون را آزموده‌ايم . پيغمبر بزرگواري ( به نام موسي ) به نزدشان آمد .
توضيحات :
« فَتَنَّا » : آزمايش كرديم ( نگا : انعام / 53 ، طه / 85 ، عنكبوت / 3 ، ص / 34 ) . « كَرِيمٌ » : بزرگوار .
سوره دخان آيه 18
متن آيه :
أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللَّهِ إِنِّي لَكُمْ رَسُولٌ أَمِينٌ
ترجمه :
( موسي بديشان گفت : اي فرعونيان ! ) بندگان خدا را به من بسپاريد كه من پيغمبر درستكارم .
توضيحات :
« أَنْ » : اين حرف براي تفسير فعل مقدّري است و تقدير چنين است : جِئْتُكُمْ أَنْ أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللهِ . « أَدُّوا إِلَيَّ عِبَادَ اللهِ » : بندگان خدا را به من بسپاريد . يعني فرعونيان جلو بني‌اسرائيل را نگيرند و ايشان را آزاد بگذارند ( نگا : اعراف / 105 ، طه / 47 ، شعراء / 17 ) .
سوره دخان آيه 19
متن آيه :
وَأَنْ لَّا تَعْلُوا عَلَى اللَّهِ إِنِّي آتِيكُم بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ
ترجمه :
و بر خدا بزرگي نكنيد و تكبّر نورزيد ( و ادّعاي الوهيّت و ربوبيّت ننمائيد و كارهائي انجام ندهيد كه با اصول بندگي شما سازگار نمي‌باشد ) . من دليل روشني ( بر درستي گفتار و راستي پيغمبري خود ) براي شما آورده‌ام .
توضيحات :
« لا تَعْلُوا » : تكبّر نورزيد و بزرگي نكنيد . طغيان و سركشي نكنيد ( نگا : مؤمنون / 91 ، قصص / 4 ، اسراء / 4 ، نمل / 31 ) . « سُلْطَانٍ » : دليل و حجّت . معجزه .
سوره دخان آيه 20
متن آيه :
وَإِنِّي عُذْتُ بِرَبِّي وَرَبِّكُمْ أَن تَرْجُمُونِ
ترجمه :
من به پروردگار خود و پروردگار شما پناه مي‌برم از اين كه بتوانيد مرا سنگسار كنيد .
توضيحات :
« عُذْتُ » : پناه برده‌ام . « تَرْجُمُونِ » : اين كه مرا سنگسار كنيد . تكيه روي مسأله رجم ، يعني سنگسار كردن بدين خاطر است كه اغلب پيغمبران و مردان خدا را بدين نحو تهديد به قتل نموده‌اند ( نگا : كهف / 20 ، يس / 18 ) . از جمله : شعيب ( نگا : هود / 91 ) و ابراهيم ( نگا : مريم / 46 ) و نوح ( نگا : شعراء / 116 ) . رجْم ، به معني مطلق قَتْل نيز استعمال شده است ( نگا : معجم‌الفاظ القرآن الكريم ) . لذا معني ديگر ( تَرْجُمُونِ ) چنين است : اين كه مرا به قتل برسانيد .
سوره دخان آيه 21
متن آيه :
وَإِنْ لَّمْ تُؤْمِنُوا لِي فَاعْتَزِلُونِ
ترجمه :
اگر به من ايمان نمي‌آوريد ، از من كناره‌گيري كنيد و مرا نيازاريد .
توضيحات :
« إِعْتَزِلُونِ » : از من كناره‌گيري كنيد و كاري به كارم نداشته باشيد . دو چيز مراد موسي است : الف - فرعون و فرعونيان ، او را نيازارند و آزادش بگذارند . ب - مزاحم ايمان آوردن مردم نشوند و سدّ راه دعوت نگردند .
سوره دخان آيه 22
متن آيه :
فَدَعَا رَبَّهُ أَنَّ هَؤُلَاء قَوْمٌ مُّجْرِمُونَ
ترجمه :
موسي ( وقتي كه از ايمان آوردن فرعون و فرعونيان و ساير كفّار و مشركان مأيوس گرديد ، رو به درگاه خدا كرد و ) پروردگار خود را به فرياد خواند و گفت : اينان مردم گنهكار ( و كفرپيشه ) هستند ( و اميدي به هدايتشان باقي نمانده است . تو خود داني كه در حق ايشان چه مي‌كني ) .
توضيحات :
« دَعَا » : به فرياد خواند . ندا داد . « مُجْرِمُونَ » : گناهكاران . در اينجا مراد كافران است . « أَنَّ هؤُلآءِ » : حرف ( ب ) محذوف و اصل آن : بِأَنَّ هؤُلآءِ است .
سوره دخان آيه 23
متن آيه :
فَأَسْرِ بِعِبَادِي لَيْلاً إِنَّكُم مُّتَّبَعُونَ
ترجمه :
( از سوي خدا بدو دستور داده شد : حال كه چنين است ) پس بندگان مرا شبانه كوچ بده ( تا فرعون و فرعونيان دستشان به شما نرسد ) چرا كه تعقيب مي‌گرديد ( و فرعون و لشكريانش دنبالتان مي‌نمايند ) .
توضيحات :
« أَسْرِ بِعِبَادِي » : بندگانم را در شب كوچ حركت بده . ( نگا : هود / 81 ، حجر / 65 ، طه / 77 ، شعراء / 52 ) . « لَيْلاً » : ذكر اين واژه براي تأكيد است . « مُتَّبَعُونَ » : تعقيب‌شوندگان .
سوره دخان آيه 24
متن آيه :
وَاتْرُكْ الْبَحْرَ رَهْواً إِنَّهُمْ جُندٌ مُّغْرَقُونَ
ترجمه :
و دريا را ( بعد از عبور از آن ) گشوده واگذار . ( تا آنان بدان وارد شوند ) . ايشان گروهي هستند كه قطعاً غرق مي‌گردند ( و هلاك مي‌شوند ) .
توضيحات :
« رَهْواً » : مصدر است و در معني اسم فاعل ، ساكن و آرام . گشاده . جدا شده . « أُتْرُكِ الْبَحْرَ رَهْواً » : دريا را باز و گشاده به حال خود بگذار . از دريا با آرامش خاطر عبور كن و بدون دغدغه آن را به حال خود رها ساز ( نگا : معجم الفاظ القرآن الكريم ) . دريا را آرام بگذار و مجدّدا بدان عصا مزن و فرمان متّصل شدن مده . ( رَهْواً ) حال ( الْبَحْرَ ) يا حال ضمير مستتر در ( أُتْرُكْ ) است .
سوره دخان آيه 25
متن آيه :
كَمْ تَرَكُوا مِن جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
ترجمه :
چه باغها و چشمه‌سارهاي زيادي از خود به جاي گذاشتند !
توضيحات :
« كَمْ » : چه زياد ! بسيار فراوان .
سوره دخان آيه 26
متن آيه :
وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ
ترجمه :
و كشتزارها و اقامتگاههاي جالب و گرانبهائي را .
توضيحات :
« مَقَامٍ » : اقامتگاه . جايگاه . مراد كاخها و قصرها و ويلاها و منزلها است . « كَرِيمٍ » : پرارزش و گرانبها .
سوره دخان آيه 27
متن آيه :
وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فَاكِهِينَ
ترجمه :
و نعمتهاي فراوان ( ديگري ) كه در آن شادان و با ناز و نعمت زندگي مي‌كردند .
توضيحات :
« فَاكِهينَ » : در ناز و نعمت بسربرندگان . متنعّمان ( نگا : يس / 55 ) .
سوره دخان آيه 28
متن آيه :
كَذَلِكَ وَأَوْرَثْنَاهَا قَوْماً آخَرِينَ
ترجمه :
اين چنين بود ( ماجراي آنان ) و ما همه اين نعمتها را به قوم ديگري داديم ( بدون دردسر و خون جگر ) .
توضيحات :
« أَوْرَثْنَاهَا » : ( نگا : شعراء / 59 ) . « قَوْماً ءَاخَرِينَ » : گروه ديگري . مراد بني‌اسرائيل است ( نگا : مرجع سابق ) .
سوره دخان آيه 29
متن آيه :
فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمُ السَّمَاء وَالْأَرْضُ وَمَا كَانُوا مُنظَرِينَ
ترجمه :
نه آسمان بر آنان گريست و نه زمين ، و نه بديشان مهلتي داده شد ( تا چند صباحي بمانند و توبه كنند و به جبران گذشته‌ها بپردازند ) .
توضيحات :
« فَمَا بَكَتْ عَلَيْهِمْ . . . » : عربها هنگامي كه مي‌خواهند اهمّيّت مقام مرده‌اي را نشان دهند ، مي‌گويند : آسمان و زمين بر او گريه كردند . خورشيد كسوف كرد و ماه خسوف . آذرخش آسمان و باد وزان بر او گريستند و . . . يا اين كه در اينجا مضاف محذوف است كه ( اهل ) است . يعني : به سبب حقارت فرعون و فرعونيان ، در آسمان و زمين كسي براي ايشان دلسوزي نكرد و قطره اشكي نريخت . « مُنظَرِينَ » : مهلت داده‌شدگان ( نگا : اعراف / 15 ، حجر / 8 و 37 ) .
سوره دخان آيه 30
متن آيه :
وَلَقَدْ نَجَّيْنَا بَنِي إِسْرَائِيلَ مِنَ الْعَذَابِ الْمُهِينِ
ترجمه :
ما بني‌اسرائيل را از عذاب خواركننده رهائي بخشيديم .
توضيحات :
« الْعَذَابِ الْمُهِينِ » : ( نگا : بقره / 90 ، آل‌عمران / 178 ، نساء / 14 ) . اين عذاب ذلّت‌بار ، عبارت بود از : شكنجه‌هاي سخت و طاقت‌فرساي جسمي و روحي ، كشتن پسران ، و زنده نگاه داشتن دختران براي خدمتكاري و هوسراني ، بيگاري و كارهاي بسيار سنگين و . . .
سوره دخان آيه 31
متن آيه :
مِن فِرْعَوْنَ إِنَّهُ كَانَ عَالِياً مِّنَ الْمُسْرِفِينَ
ترجمه :
( ايشان را نجات داديم ) از فرعون . كسي كه بر ديگران بزرگي مي‌فروخت و ستمگري مي‌نمود ، و از زمره تبهكاراني بود كه ظلم و فساد را از حدّ مي‌گذرانند .
توضيحات :
« عَالِياً » : متكبّر . برتري جوي متجاوز ( نگا : يونس / 83 ، مؤمنون / 46 ، ص / 75 ) .
سوره دخان آيه 32
متن آيه :
وَلَقَدِ اخْتَرْنَاهُمْ عَلَى عِلْمٍ عَلَى الْعَالَمِينَ
ترجمه :
ما بني‌اسرائيل را آگاهانه ( و با شناختي كه از ايشان داشتيم ، در آن عصر و زمان ) برگزيديم و بر جهانيان برتري داديم ( و آنان را ملّت گزيده عصر خويش كرديم ) .
توضيحات :
« إِخْتَرْنَاهُمْ » : ايشان را برگزيديم و امت منتخب كرديم . « عَلي عِلْمٍ » : آگاهانه . از روي شناخت . يعني خدا مي‌دانست كه بني‌اسرائيل مردمان مؤمني بودند و استحقاق گزينش داشتند ، و ديگران اغلب بت‌پرست و اهل فسق و فجور بودند . ولي بعدها راه خلاف و نزاع در پيش گرفتند و از صراط مستقيم منحرف شدند ( نگا : آل‌عمران / 105 ، يونس / 93 ، جاثيه / 17 ) و خداوند براي هميشه كساني را بر ايشان گماشت كه آنان را شكنجه سخت و عذاب بد برساند ( نگا : اعراف / 167 ) .
سوره دخان آيه 33
متن آيه :
وَآتَيْنَاهُم مِّنَ الْآيَاتِ مَا فِيهِ بَلَاء مُّبِينٌ
ترجمه :
ما معجزاتي را توسّط موسي بديشان ارائه نموديم كه در آنها آزمايش آشكاري بود ( براي ايشان ، تا به محكّ زده شوند و روشن گردد چه كساني عابد و شاكر ، و چه افرادي كافر و فاجر خواهند شد ) .
توضيحات :
« الآيَاتِ » : معجزات . دلائل . « بَلآءٌ » : آزمايش .
سوره دخان آيه 34
متن آيه :
إِنَّ هَؤُلَاء لَيَقُولُونَ
ترجمه :
اينان مي‌گويند :
توضيحات :
« هؤُلآءِ » : مشركان و كفّار مكّه .
سوره دخان آيه 35
متن آيه :
إِنْ هِيَ إِلَّا مَوْتَتُنَا الْأُولَى وَمَا نَحْنُ بِمُنشَرِينَ
ترجمه :
مرگ ما جز مرگ اوّل نيست ( و بعد از آن ) ما هرگز زنده نخواهيم شد .
توضيحات :
« هِيَ » : مرجع اين ضمير مي‌تواند ( الْمَوْتَةُ ) باشد كه از سياق كلام استفاده مي‌شود . يعني : مَا الْمَوْتَةُ إِلاّ مَوْتَتُنَا الأُولي . يا ( عاقِبَة ) و يا ( نِهايَة ) باشد . يعني : مَا عَاقِبَةُ أَمْرِنَا إِلاَّ الْمَوْتَةُ الأُولي . « مَوْتَتُنَا الأولي » : مرگ اوّل ما . مراد از واژه ( أَوّل ) يا مؤنّث آن ( أُولي ) ، يك بار است ؛ نه اين كه مراد يكم است كه دوم و سوم و . . . به دنبال داشته باشد . معني اين آيه با آيه 29 سوره انعام برابر است : وَ قَالُوا إِنْ هِيَ إِلاّ حَيَاتُنَا الدُّنْيَا وَ مَا نَحْنُ بِمَبْعُوثِينَ . « بِمُنشَرِينَ » : زنده شدگان . برانگيخته شدگان .
سوره دخان آيه 36
متن آيه :
فَأْتُوا بِآبَائِنَا إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ
ترجمه :
( اي محمّد و اي مؤمنان ! ) اگر راست مي‌گوئيد ( كه بعد از مرگ حياتي در كار است ، از خدا بخواهيد ) پدران و نياكان ما را ( زنده گرداند و آنان را ) نزد ما بياوريد ( تا بر صدق گفتار شما گواهي دهند ) .
توضيحات :
« فَأْتُوا بِئَابَآئِنَا . . . » : پدران و نياكان مرده ما را زنده گردانيد و به نزد ما بياوريد .
سوره دخان آيه 37
متن آيه :
أَهُمْ خَيْرٌ أَمْ قَوْمُ تُبَّعٍ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ أَهْلَكْنَاهُمْ إِنَّهُمْ كَانُوا مُجْرِمِينَ
ترجمه :
آيا آنان بهترند ( و از ثروت و قدرت و دبدبه و كوكبه بيشتري برخوردارند ) يا قوم تُبّع ( كه ملوك و شاهان يمن بودند و در همسايگي ايشان مي‌زيستند ) و كساني كه پيش از آنان بودند ؟ ( همچون قبائل نوح و عاد و ثمود ) . ما آنان را در گذشته هلاك ساخته‌ايم چون مجرم و گناهكار بوده‌اند .
توضيحات :
« تُبَّعٍ » : تُبّع حِمْيَري ، يكي از شاهان يمن و مرد صالحي بوده است . داستان قوم او براي اهل مكّه روشن و شناخته بود ( نگا : المصحف الميسّر ) . قوم تُبّع جمعيّتي بودند با قدرت و نيروي فراوان و حكومت پهناور و گسترده . تُبّع يك لقب عمومي براي ملوك و شاهان يمن بوده است ( نگا : تفسير نمونه ) . « قَوْمُ تُبَّعٍ » : ( نگا : / 14 ) .
سوره دخان آيه 38
متن آيه :
وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا لَاعِبِينَ
ترجمه :
ما آسمانها و زمين و آنچه در ميان آن دو است بيهوده و بي‌هدف نيافريده‌ايم . ( جهان دالاني است به سوي جهان عظيم و ابدي آخرت كه پشت سر اين جهان قرار دارد ) .
توضيحات :
« وَ مَا خَلَقْنَا . . . » : ( نگا : انبياء / 16 ، ص / 27 ) .
سوره دخان آيه 39
متن آيه :
مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ
ترجمه :
ما آن دو را جز به حق نيافريده‌ايم ( و جهان را بدين نظم و نظام شگفت بيهوده و بي‌حكمت درست نكرده‌ايم ) وليكن غالب ايشان ( گوش شنوا و چشم بينا ندارند ، و حقائق را نمي‌شنوند و اين همه نقش عجب را بر در و ديوار وجود نمي‌بينند ، و در حقيقت ) نمي‌فهمند .
توضيحات :
« مَا خَلَقْنَاهُمَا إِلاّ بِالْحَقِّ » : ( نگا : حجر / 85 ، ص / 27 ) .
سوره دخان آيه 40
متن آيه :
إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقَاتُهُمْ أَجْمَعِينَ
ترجمه :
روز داوري ( و قضاوت بين افراد برحق و افراد ناحق كه قيامت است ) وعده‌گاه همه آنان است .
توضيحات :
« يَوْمَ الْفَصْلِ » : روز داوري ميان محِقّ و مبطل . روز جدائي بين حق و باطل ( نگا : صافّات / 21 ) .
سوره دخان آيه 41
متن آيه :
يَوْمَ لَا يُغْنِي مَوْلًى عَن مَّوْلًى شَيْئاً وَلَا هُمْ يُنصَرُونَ
ترجمه :
آن روزي كه هيچ خويشي و دوستي كمترين كمكي به خويش و دوست خود نمي‌كند ، و به هيچ وجه ( مردمان از سوي همديگر همكاري و ) ياري نمي‌گردند .
توضيحات :
« لا يُغْنِي » : سودي نمي‌رساند . بي‌نياز نمي‌گرداند ( نگا : يونس / 36 ، يوسف / 68 ، مريم / 42 ) . « مَوْليً » : هر كس كه با انسان رابطه و پيوند داشته باشد . از قبيل : دوست ، خويشاوند ، رئيس ، هم‌پيمان ، و . . .
سوره دخان آيه 42
متن آيه :
إِلَّا مَن رَّحِمَ اللَّهُ إِنَّهُ هُوَ الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ
ترجمه :
مگر كسي كه خدا بدو مرحمت كند ( و از او درگذرد و از شفاعت خوبان بهره‌مندش گرداند ) چرا كه خداوند باعزّت و توانا و بامحبّت و مهربان است .
توضيحات :
« الْعَزِيزُ الرَّحِيمُ » : اشاره به رحمت در عين قدرت خداوند ذوالجلال است .
سوره دخان آيه 43
متن آيه :
إِنَّ شَجَرَةَ الزَّقُّومِ
ترجمه :
قطعاً درخت زقّوم ، خوراك گناهكاران است .
توضيحات :
« الزَّقُّومِ » : درختي تلخ و بدبو ( نگا : صافّات / 62 ) .
سوره دخان آيه 44
متن آيه :
طَعَامُ الْأَثِيمِ
ترجمه :
قطعاً درخت زقّوم ، خوراك گناهكاران است .
توضيحات :
« الأَثِيمِ » : بسيار گناهكار ( نگا : بقره / 276 ، نساء / 107 ، شعراء / 222 ) .
سوره دخان آيه 45
متن آيه :
كَالْمُهْلِ يَغْلِي فِي الْبُطُونِ
ترجمه :
همچون فلز گداخته در شكمها مي‌جوشد .
توضيحات :
« الْمُهْلِ » : فلز گداخته ( نگا : كهف / 29 ، معارج / 8 ) . « يَغْلي » : مي‌جوشد .
سوره دخان آيه 46
متن آيه :
كَغَلْيِ الْحَمِيمِ
ترجمه :
جوششي همچون آب گرم و داغ .
توضيحات :
« الْحَمِيمِ » : آب بسيار گرم و پرحرارت ( نگا : انعام / 70 ، يونس / 4 ، حجّ / 19 ) .
سوره دخان آيه 47
متن آيه :
خُذُوهُ فَاعْتِلُوهُ إِلَى سَوَاء الْجَحِيمِ
ترجمه :
( به مأموران دوزخ فرمان داده مي‌شود : ) اين كافر فاجر را بگيريد و به ميان دوزخ پرتابش كنيد .
توضيحات :
« فَاعْتِلُوهُ » : او را روي زمين بكشيد . او را پرت كنيد . از ماده ( عتل ) . « سَوَآءِ » : وسط ( نگا : بقره / 108 ، صافّات / 55 ) .
سوره دخان آيه 48
متن آيه :
ثُمَّ صُبُّوا فَوْقَ رَأْسِهِ مِنْ عَذَابِ الْحَمِيمِ
ترجمه :
سپس بر سر او آب جوشان بريزيد ( تا بر عذاب و دردش افزوده گردد ) .
توضيحات :
« صُبُّوا » : بريزيد . « عَذَابِ الْحَمِيمِ » : عذاب آب جوشان و بسيار گرم .
سوره دخان آيه 49
متن آيه :
ذُقْ إِنَّكَ أَنتَ الْعَزِيزُ الْكَرِيمُ
ترجمه :
بچش كه تو زوردار و بزرگواري !
توضيحات :
« ذُِْ » : بچش . « إِنَّكَ أَنْتَ . . . » : جنبه استهزاء دارد . يعني بچش كه تو عزيز و مقتدر در ميان قوم و قبيله خود ، و بزرگوار و نجيب در ميان حسب و نسب خويش بودي .
سوره دخان آيه 50
متن آيه :
إِنَّ هَذَا مَا كُنتُم بِهِ تَمْتَرُونَ
ترجمه :
اين ( عذابي كه هم‌اينك مي‌بينيد و لمسش مي‌كنيد ) همان چيزي است كه پيوسته درباره آن شكّ و ترديد مي‌كرديد .
توضيحات :
« كُنتُمْ . . . تَمْتَرُونَ » : شكّ مي‌كرديد ( نگا : انعام / 2 ، حجر / 63 ، مريم / 34 ) .
سوره دخان آيه 51
متن آيه :
إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي مَقَامٍ أَمِينٍ
ترجمه :
پرهيزگاران در جايگاه امن و اماني هستند .
توضيحات :
« أَمِينٍ » : بدون ترس و خوف . داراي امن و امان .
سوره دخان آيه 52
متن آيه :
فِي جَنَّاتٍ وَعُيُونٍ
ترجمه :
در ميان باغها و چشمه‌سارها .
توضيحات :
« فِي جَنَّاتٍ وَ عُيُونٍ » : بدل از ( في مَقامٍ أَمينٍ ) است .
سوره دخان آيه 53
متن آيه :
يَلْبَسُونَ مِن سُندُسٍ وَإِسْتَبْرَقٍ مُّتَقَابِلِينَ
ترجمه :
آنان لباسهائي از حرير نازك و ضخيم مي‌پوشند ، و در مقابل يكديگر مي‌نشينند ( و به شادي مي‌پردازند ) .
توضيحات :
« سُندُسٍ » : پارچه‌هاي ابريشمي نازك و لطيف . « إِسْتَبْرَقٍ » : پارچه‌هاي ابريشمي ضخيم و درخشان ( نگا : كهف / 31 ) .
سوره دخان آيه 54
متن آيه :
كَذَلِكَ وَزَوَّجْنَاهُم بِحُورٍ عِينٍ
ترجمه :
بهشتيان اين چنين هستند و زنان بهشتي سياه‌چشم با چشمان درشت را نيز به همسري آنان درمي‌آوريم .
توضيحات :
« كَذلِكَ » : اين چنينند . آن گونه‌اند كه به توصيف درنمي‌آيند . « حُورٍ » : جمع حَوْراء ، زنان سياه‌چشم « عينٍ » : جمع عَيْناء ، زنان درشت‌چشم .
سوره دخان آيه 55
متن آيه :
يَدْعُونَ فِيهَا بِكُلِّ فَاكِهَةٍ آمِنِينَ
ترجمه :
آنان در آنجا هر ميوه‌اي را كه بخواهند ( با كمال راحت ) مي‌طلبند ( و مشكلاتي كه در بهره‌گيري از ميوه‌هاي دنيا وجود دارد براي آنان وجود نخواهد داشت ، و از بيماريها و ناراحتيهائي كه گاه بر اثر خوردن ميوه‌ها در اين دنيا پيدا مي‌شود در آنجا وجود ندارد ، و همچنين بيمي از فساد و كمبود و فناي آنها نيست ) و از هر نظر در امانند .
توضيحات :
« ءَامِنِينَ » : در امن و امان . حال ضمير ( و ) در فعل ( يَدْعُونَ ) است .
سوره دخان آيه 56
متن آيه :
لَا يَذُوقُونَ فِيهَا الْمَوْتَ إِلَّا الْمَوْتَةَ الْأُولَى وَوَقَاهُمْ عَذَابَ الْجَحِيمِ
ترجمه :
آنان هرگز در آنجا مرگي جز همان مرگ نخستين ( كه در دنيا چشيده‌اند و بعد از آن زنده شده‌اند ) نخواهند چشيد ، و خداوند آنان را از عذاب دوزخ به دور و محفوظ داشته است .
توضيحات :
« الْمَوْتَةَ الأُولي » : مراد مرگ بعد از فرا رسيدن اجل در دنيا است .
سوره دخان آيه 57
متن آيه :
فَضْلاً مِّن رَّبِّكَ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ
ترجمه :
همه اينها فضل و بخششي از سوي پروردگار تو است . اين رستگاري و خوشبختي بزرگي است ( كه شامل حال پرهيزگاران مي‌شود ) .
توضيحات :
« فَضْلاً » : مفعول‌له ، و يا مفعول‌مطلق فعل محذوفي‌است . فَضَّلَهُمْ فَضْلاً .
سوره دخان آيه 58
متن آيه :
فَإِنَّمَا يَسَّرْنَاهُ بِلِسَانِكَ لَعَلَّهُمْ يَتَذَكَّرُونَ
ترجمه :
ما قرآن را به زبان تو ( كه عربي است نازل و ) آسان كرده‌ايم تا آنان ( آن رابفهمند و بياموزند و ) پند گيرند .
توضيحات :
« يَسَّرْنَاهُ » : ( نگا : قمر / 17 و 22 و 32 و 40 ) « بِلِسَانِكَ » : ( نگا : مريم / 97 ) .
سوره دخان آيه 59
متن آيه :
فَارْتَقِبْ إِنَّهُم مُّرْتَقِبُونَ
ترجمه :
تو منتظر ( وعده‌هاي الهي در زمينه پيروزي بر كفّار ، و منتظر مجازات دردناك الهي درباره اين قوم لجوج و ستمگر ) باش كه آنان منتظر ( ناكامي تو و شكست دعوت تو ) هستند .
توضيحات :
« إِرْتَقِبْ » : بنگر و منتظر باش . « مُرْتَقِبُونَ » : منتظران و نگرندگان ( نگا : سجده / 30 ، طور / 30 و 31 )
بازگشت به لیست سوره‌ها