تفسير نور:
سوره أنفال آيه 1
متن آيه :
يَسْأَلُونَكَ عَنِ الأَنفَالِ قُلِ الأَنفَالُ لِلّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُواْ اللّهَ وَأَصْلِحُواْ ذَاتَ بِيْنِكُمْ وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ
ترجمه :
از تو درباره غنائم مي‌پرسند ( و مي‌گويند كه غنائم جنگ بدْر چگونه تقسيم مي‌گردد و به چه كساني تعلّق مي‌گيرد ؟ ) بگو : غنائم از آن خدا و پيغمبر است ( و پيغمبر به فرمان خدا تقسيم آن را به عهده مي‌گيرد . ) پس از خدا بترسيد و ( اختلاف را كنار بگذاريد و ) در ميان خود صلح و صفا به راه اندازيد ، و اگر مسلمانيد از خدا و پيغمبرش فرمانبرداري كنيد .
توضيحات :
« الأنفَال » : جمع نَفْل ، غنائم . « ذَاتَ » : حالت . صاحب . « بَيْن » : اين واژه از اضداد است و به معني وصلت و فُرقت آمده است . « ذَاتَ بَيْنِكُمْ » : حالتي كه مايه پيوند شما مي‌گردد . حالتي كه مايه جدائي شما مي‌شود .
سوره أنفال آيه 2
متن آيه :
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَاناً وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ
ترجمه :
مؤمنان ، تنها كساني هستند كه هر وقت نام خدا برده شود ، دلهايشان هراسان مي‌گردد ( و در انجام نيكيها و خوبيها بيشتر مي‌كوشند ) و هنگامي كه آيات او بر آنان خوانده مي‌شود ، بر ايمانشان مي‌افزايد ، و بر پروردگار خود توكّل مي‌كنند ( و خويشتن را در پناه او مي‌دارند و هستي خويش را بدو مي‌سپارند ) .
توضيحات :
« وَجِلَتْ » : هراسناك شد و لبريز از خوف گرديد .
سوره أنفال آيه 3
متن آيه :
الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ
ترجمه :
آنان كسانيند كه نماز را چنان كه بايد مي‌خوانند و از آنچه بديشان عطاء كرده‌ايم ، ( مقداري را به نيازمندان ) مي‌بخشند .
توضيحات :
. . .
سوره أنفال آيه 4
متن آيه :
أُوْلَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُمْ دَرَجَاتٌ عِندَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ
ترجمه :
آنان واقعاً مؤمن هستند و داراي درجات عالي ، مغفرت الهي ، و روزي پاك و فراوان ، در پيشگاه خداي خود مي‌باشند .
توضيحات :
« حَقّاً » : صفت مصدر محذوفي است و تقدير چنين است : إيماناً حَقّاً . « كَريمٌ » : پاك . فراوان
سوره أنفال آيه 5
متن آيه :
كَمَا أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِن بَيْتِكَ بِالْحَقِّ وَإِنَّ فَرِيقاً مِّنَ الْمُؤْمِنِينَ لَكَارِهُونَ
ترجمه :
( ناخوشنودي بعضي از شما از چگونگي تقسيم غنائم بدر ) همانند آن است كه خداوند تو را از خانه‌ات ( در مدينه ، به سوي ميدان بدر ) به حق بيرون فرستاد ، در حالي كه جمعي از مؤمنان ( چون آمادگي جنگ را نداشتند ، از اين امر ) ناخوشنود بودند ( ولي برخلاف ديد محدود آنان درباره احكام الهي ، سرانجامِ بدر پيروزي چشمگيري بود ) .
توضيحات :
« كَمَآ أَخْرَجَكَ . . . » : حال مؤمنان در خلاف خود راجع به غنائم ، همانند حال ايشان به هنگام فرمان خروج براي جنگ با مشركان در بدر است . « بَيْت » : خانه ، مراد خانه پيغمبر در مدينه و يا مراد خود مدينه است .
سوره أنفال آيه 6
متن آيه :
يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَيَّنَ كَأَنَّمَا يُسَاقُونَ إِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنظُرُونَ
ترجمه :
( اين گروه از مؤمنان ) با تو درباره حق ( يعني بيرون رفتن جهت جنگ با مشركان ) مجادله مي‌كنند ، پس از آن كه روشن شده است ( كه برابر وعده‌اي كه بديشان داده‌اي در جنگ پيروز مي‌شوند ) . انگار كه به سوي مرگ رانده مي‌شوند و ( صحنه مرگ خويشتن را با چشمان خود ) مي‌نگرند .
توضيحات :
« الْحَقِّ » : مراد بيرون رفتن براي جنگيدن در بدر است . « يُسَاقُونَ » : رانده مي‌شوند .
سوره أنفال آيه 7
متن آيه :
وَإِذْ يَعِدُكُمُ اللّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتِيْنِ أَنَّهَا لَكُمْ وَتَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَيُرِيدُ اللّهُ أَن يُحِقَّ الحَقَّ بِكَلِمَاتِهِ وَيَقْطَعَ دَابِرَ الْكَافِرِينَ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! به ياد آوريد ) آن گاه را كه خداوند پيروزي بر يكي از دو دسته را به شما وعده داد . ( پيروزي بر كاروان تجاري قريش به سرپرستي ابوسفيان ، و يا پيروزي بر لشكري كه از مكّه تدارك شده بود و به سرپرستي ابوجهل براي نجات كاروان آمده بود ) . شما دوست مي‌داشتيد دستهاي نصيب شما گردد كه از قدرت و قوّت چنداني برخوردار نيست ( كه كاروان بود ، ) ولي خدا مي‌خواست حق را با سخنان خود ( كه بيانگر اراده و قدرت يزدانند ، براي مردم ) ظاهر و استوار گرداند و كافران را ( از سرزمين عرب با پيروزي مؤمنان ) ريشه‌كن كند ( لذا شما را با لشكر قريش درگير كرد ) .
توضيحات :
« غَيْرَ ذَاتِ الشَّوْكَةِ » : فاقد قوّت و قدرت . بي‌نيرو و شكوه . « يُحِقُّ » : ثابت و پابرجا دارد . « دَابِرَ » : دنباله‌رو . آخر . ( قَطْعُ الدَّابِر ) كنايه از ريشه‌كن كردن است .
سوره أنفال آيه 8
متن آيه :
لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ
ترجمه :
تا بدين وسيله حق را ( كه اسلام است ) پابرجا و باطل را ( كه شرك است ) تباه گرداند ، هرچند كه بزهكاران ( كافر و طغيانگر ، آن را ) نپسندند .
توضيحات :
« وَ لَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ » : مراد افراد كفرپيشه است ، نه مؤمناني كه نمي‌خواستند با لشكر قريش درگير شوند . چرا كه كافران احقاق حق و ابطال باطل را دوست نمي‌دارند .
سوره أنفال آيه 9
متن آيه :
إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! حالا كه غنائم را تقسيم مي‌كنيد و بر سر نحوه آن اختلاف مي‌ورزيد ، به ياد آوريد ) زماني را كه ( در ميدان كارزار بدر از شدّت ناراحتي ) از پروردگار خود درخواست كمك و ياري مي‌نموديد و او درخواست شما را پذيرفت ( و گفت : ) من شما را با يك‌هزار فرشته كمك و ياري مي‌دهم كه اين گروه هزار نفري گروههاي متعدّد ديگري را پشت سر دارند .
توضيحات :
« تَسْتَغِيثُونَ » : ياري مي طلبيد . كمك مي‌خواهيد . « مُمِدّ » : معيّن . ياري‌دهنده . « مُرْدِفِينَ » : آنان كه ديگران را پشت سر خود مي‌دارند و خويشتن در جلو حركت مي‌كنند ( نگا : آل‌عمران / 124 - 127 ) . واژه ( مُرْدِفينَ ) صفت كلمه ( أَلْفٍ ) است .
سوره أنفال آيه 10
متن آيه :
وَمَا جَعَلَهُ اللّهُ إِلاَّ بُشْرَى وَلِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَمَا النَّصْرُ إِلاَّ مِنْ عِندِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
ترجمه :
خداوند اين ( امداد با فرشتگان ) را تنها براي مژده‌دادن ( پيروزي ) به شما و آرامش پيداكردن دل شما به آن كرد ، وگرنه پيروزي جز از سوي خدا نيست ( و اراده و مشيّت او بالاتر از همه اين اسباب ظاهري و باطني است ) . بيگمان خداوند ( بر هر كاري ) توانا ( و كارهايش ) از روي حكمت است .
توضيحات :
« بُشْرَيا » : بشارت ، مژده .
سوره أنفال آيه 11
متن آيه :
إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِّنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُم مِّن السَّمَاء مَاء لِّيُطَهِّرَكُم بِهِ وَيُذْهِبَ عَنكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الأَقْدَامَ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! به ياد آوريد ) زماني را كه ( از دشمنان و كم‌آبي به هراس افتاديد و خداوند ) خواب سبكي بر شما افگند تا مايه آرامش و امنيّت ( روح و جسم شما ) از ناحيه خدا گردد ، و از آسمان آب بر شما باراند تا بدان شما را ( از پليدي جسماني ) پاكيزه دارد و كثافت ( وسوسه‌هاي ) شيطاني را از شما به دور سازد ، و ( با اين نعمت ) دلهايتان را ثابت ( و به ياري خدا واثق ) نمايد ، و گامها را ( در شنزارهاي بدر ) استوار دارد ( و روحيه شما را تقويت و بر ميزان استقامت شما بيفزايد ) .
توضيحات :
« يُغَشِّيكُمْ » : همچون پرده‌اي بر ديدگان شما افگند . بر شما چيره كرد . « النُّعَاسَ » : خواب سبك و چرت‌مانندي كه با وجود آن حواسّ از كار نمي‌افتد و ادراك و شعور بر جاي است . « أَمَنَةً » : امن . امنيّت . مفعول‌له است . « رِجْزَ » : ناپاكي . مراد وسوسه‌هاي اهريمني است ( نگا : مائده / 90 ، مدّثّر / 5 ) .
سوره أنفال آيه 12
متن آيه :
إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلآئِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُواْ الرَّعْبَ فَاضْرِبُواْ فَوْقَ الأَعْنَاقِ وَاضْرِبُواْ مِنْهُمْ كُلَّ بَنَانٍ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! به ياد آوريد ) زماني را كه پروردگار تو به فرشتگان وحي كرد كه من با شمايم ( و كمك و ياريتان مي‌نمايم . شما با الهام پيروزي و بهروزي ) مؤمنان را تقويت و ثابت‌قدم بداريد ، ( و من هم ) به دلهاي كافران خوف و هراس خواهم انداخت . ( به مؤمنان الهام كنيد : ) سرهاي آنان را بزنيد ( و از هم بشكافيد كه بر گردنهاي ناپاكشان سنگيني مي‌كند ) و دستهاي ايشان را ببريد ( و پنجه‌هايشان را پي كنيد ) .
توضيحات :
« أَنَّيا مَعَكُمْ » : من با شمايم . مراد از اين همراهي ، همراهي كمك و ياري است . « الرُّعْبَ » : خوف . هراس . « فَوْقَ الأعْنَاقِ » : بالاتر از گردن . مراد وارد آمدن ضربه‌هاي كاري بر سر و گردن كافران است . « بَنَانٍ » : سرانگشتان . مراد دستها و پنجه‌ها ، و يا اين كه دستها و پاها ، و يا همه اندام بدن است . در اين صورت تسميه كلّ به اسم جزء است . يعني هرگونه كه ممكن شد .
سوره أنفال آيه 13
متن آيه :
ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ شَآقُّواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَمَن يُشَاقِقِ اللّهَ وَرَسُولَهُ فَإِنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
اين ( پشتيباني از مؤمنان و رسواكردن كافران ) بدان خاطر است كه كافران با خدا و پيغمبرش به ستيز برخاستند ، و هركه با خدا و پيغمبرش بستيزد ، ( او درخور عذاب است و هرچه زودتر خدا او را گرفتار مجازات دردناك در دنيا و آخرت خواهد كرد ) چه خدا داراي عقاب شديد است ( همان گونه كه داراي رحمت وسيع است ) .
توضيحات :
« ذلِكُمْ » : اين را داشته باشيد و عذاب آن را بچشيد . خبر مبتداي محذوف است يا مبتدا است و خبر آن محذوف است و تقدير چنين است : الأمْرُ ذلِكَ . يا : ذلِكَ الأمْرُ .
سوره أنفال آيه 14
متن آيه :
ذَلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَأَنَّ لِلْكَافِرِينَ عَذَابَ النَّارِ
ترجمه :
اين ( عذاب و عقاب دنيوي ، يعني شكست و گريز در برابر مؤمنان ) را بچشيد و ( بدانيد كه ) عذاب دوزخ براي كافران ( به جاي خود باقي ) است .
توضيحات :
« شَآقُّوا » : دشمني كردند . به مقابله برخاستند . « مَن يُشَاقِقْ » : جزاي شرط محذوف است كه عبارت است از : ( لَهُ عَذَابٌ شَدِيدٌ ) . يا تنها عائد شرط در آخر آيه محذوف است كه ( لَهُ ) است .
سوره أنفال آيه 15
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُواْ زَحْفاً فَلاَ تُوَلُّوهُمُ الأَدْبَارَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! هنگامي كه با انبوه كافران ( در ميدان نبرد ) روبرو شديد ، بدانان پشت نكنيد ( و فرار ننمائيد ) .
توضيحات :
« زَحْفاً » : در حال لشكركشي . مراد جمعيّت فراوان و ساز و برگ زياد دشمن است . اين واژه مصدر است و در معنيِ اسم فاعل ، يعني ( زاحِفينَ ) به كار رفته است و حال فاعل فعل ( كَفَرُوا ) مي‌باشد . « فَلا تُوَلُّوهُمُ الأدْبَارَ » : بدانان پشت نكنيد . مراد اين است كه فرار ننمائيد .
سوره أنفال آيه 16
متن آيه :
وَمَن يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِّقِتَالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلَى فِئَةٍ فَقَدْ بَاء بِغَضَبٍ مِّنَ اللّهِ وَمَأْوَاهُ جَهَنَّمُ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
ترجمه :
هركس در آن هنگام بدانان پشت كند و فرار نمايد - مگر براي تاكتيك جنگي يا پيوستن به دستهاي - گرفتار خشم خدا خواهد شد و جايگاه او دوزخ خواهد بود ، و دوزخ بدترين جايگاه است .
توضيحات :
« مُتَحَرِّفاً » : كسي كه از سوئي به سوئي مي‌رود ؛ در اينجا مراد كسي است كه براي تاكتيك جنگي از قبيل جنگ و گريز يا به دام انداختن دشمن و غيره از برابر دشمن بگريزد و اين سو و آن سو رود و يا اين كه به گروه ديگري از دشمن حمله‌ور شود . « مُتَحَيِّزاً » : گراينده . از جائي به جائي رونده . مراد جنگجوئي است كه عقب‌نشيني او به خاطر پيوستن به ديگران و رزميدن به همراه ايشان باشد . واژه‌هاي ( مُتَحَرِّفاً ) و ( مُتَحَيِّزاً ) حال مي‌باشند . « فِئَةٍ » : گروه . دسته . « الْمَصِيرُ » : جايگاه . محلّ بازگشت .
سوره أنفال آيه 17
متن آيه :
فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَلَكِنَّ اللّهَ قَتَلَهُمْ وَمَا رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَلَكِنَّ اللّهَ رَمَى وَلِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاء حَسَناً إِنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! ) شما كافران را ( با قوّت و قدرت خود در نبرد بدر ) نكشتيد ، بلكه خدا ( با پيروز نمودنتان بر آنان و افگندن هراس به دلهايشان ) ايشان را كشت . و ( اي پيغمبر ! بدان گاه كه مشتي خاك به طرف آنان پرتاب كردي و خاك به چشمان ايشان فرو رفت ، در اصل ) اين تو نبودي كه ( خاك را به سوي آنان ) پرتاب كردي ( چرا كه مشتي خاك از حيث كميّت و كيفيّت آن توانائي را ندارد ) بلكه خداوند ( آن خاك را تكثير و به سوي ايشان ) پرتاب كرد ( و به چشمان آنان رساند ) تا بدين وسيله مؤمنان را خوب بيازمايد ( و با اعطاء خوبيها آزمايششان نمايد ) . بيگمان خداوند شنواي ( دعا و استغاثه مؤمنان بوده و از صدق و اخلاص ايشان ) آگاه است .
توضيحات :
« لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنينَ مِنْهُ بَلآءً حَسَناً » : خداوند چنين كاري را كرد تا مؤمنان را با نعمت نصرت و پيروزي بيازمايد و در صورت شكر نعمت ، بر مقدار آن بيفزايد و توفيق بيشترشان عطاء نمايد . بَلآءً در اينجا محمول بر احسان و نعمت است و مراد امتحان مؤمنان با حسنات است ( نگا : اعراف / 168 ) .
سوره أنفال آيه 18
متن آيه :
ذَلِكُمْ وَأَنَّ اللّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكَافِرِينَ
ترجمه :
اين ( پيروزي مؤمنان و شكست كافران ، حق است و نمونه آن را ديديد ) و خداوند ( دام ) مكر و كيد كافران را سست ( و بي‌اثر ) مي‌كند .
توضيحات :
« ذلِكُمْ » : آن نصرت و پيروزي مؤمنان ، و شكست و كشتار كافران . مبتدا و خبر آن محذوف است ؛ و يا اين كه خود خبر مبتداي محذوف است ، و جمله ( أَنَّ اللهَ مُوهِنُ . . . ) عطف بر آن است ( نگا : انفال / 14 ) . « مُوهِن » : سست‌كننده .
سوره أنفال آيه 19
متن آيه :
إِن تَسْتَفْتِحُواْ فَقَدْ جَاءكُمُ الْفَتْحُ وَإِن تَنتَهُواْ فَهُوَ خَيْرٌ لَّكُمْ وَإِن تَعُودُواْ نَعُدْ وَلَن تُغْنِيَ عَنكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئاً وَلَوْ كَثُرَتْ وَأَنَّ اللّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! ) شما ( كه از پروردگار خود ) درخواست پيروزي ( در جنگ بدر ) را مي‌كرديد و پيروز هم شديد . ( حال كه مشغول تقسيم غنائم هستيد ، از روش اعتراض‌آميز و مخالفت با نحوه تقسيم غنائم ) اگر دست برداريد ، براي شما بهتر خواهد بود . اگر هم ( به مجادله و پرخاشگري خود ) برگرديد ، ما هم ( به تقبيح كارتان و تحريك دشمنانتان ) برمي‌گرديم ( و شما را در چنگال كشتن تنها رها مي‌سازيم ) و جمعيّت شما هر چند هم زياد باشد ( بدون ياري خدا ) كاري از پيش نخواهد برد . بيگمان خدا با مؤمنان است ( و ياري و پشتيباني او شامل آنان است ) .
توضيحات :
« إِن تَسْتَفْتِحُوا . . . » : اگر طلب پيروزي و فتح و ظفر مي‌كنيد . اين آيه با توجّه به سابق و لاحق خود ، خطاب به مؤمنان است . برخي آن را خطاب به مشركان قريش مي‌دانند كه چون آماده كارزار شدند ، به پرده كعبه آويختند و از خداوند پيروزي بهترين و بزرگوارترينِ دو گروه ، يعني قريشيان و مسلمانان را خواستند . آن وقت معني آيه چنين مي‌شود : اي مشركان قريش ! شما كه از خدا درخواست پيروزي گروه برحق را داشتيد ، و هم‌اينك مسلمانان پيروز شده‌اند و حق را عيان مي‌بينيد ، اگر از كفر و دشمنانگي با پيغمبر و مسلمانان دست برداريد براي شما بهتر است ، و اگر به كفر و جنگ با ايشان برگرديد ، ما هم پيروزكردن آنان و شكست دادن شما را تكرار مي‌كنيم ؛ و . . .
سوره أنفال آيه 20
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنتُمْ تَسْمَعُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! از خدا و پيغمبرش فرمانبرداري كنيد ، و از پيغمبر روگردان نشويد ، در حالي كه شما ( آيات قرآن را ) مي‌شنويد ( و مي‌بينيد كه آشكارا امر به وجوب اطاعت از او مي‌كنند ) .
توضيحات :
« لا تَوَلَّوْا عَنْهُ » : بدو پشت مكنيد . از دستور او سرپيچي مكنيد . « تَسْمَعُونَ » : مي‌شنويد . مراد از شنيدن در اينجا ، فهميدن و تصديق‌كردن است .
سوره أنفال آيه 21
متن آيه :
وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ قَالُوا سَمِعْنَا وَهُمْ لاَ يَسْمَعُونَ
ترجمه :
و مانند كساني نباشيد كه مي‌گفتند : شنيديم ( امّا در گوش نگرفتيم ) ، و حال آن كه آنان نمي‌شنوند ( چون به دنبال آن نمي‌روند ) .
توضيحات :
« الَّذِينَ قالُوا . . . » : مراد از چنين كساني بيشتر دو گروهند : كافران دشمن حق و حقيقت ( نگا : نساء / 46 ) و منافقان دورو ( نگا : محمّد / 16 ) . « لا يَسْمَعُونَ » : مراد اين است كه گوششان به حقائق بدهكار نيست ( نگا : اعراف / 179 ) .
سوره أنفال آيه 22
متن آيه :
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لاَ يَعْقِلُونَ
ترجمه :
بيگمان بدترين انسانها در پيشگاه يزدان ، افراد كر و لالي هستند كه نمي‌فهمند .
توضيحات :
« الدَّوَابِ » : جمع دَابَّة ، جنبندگان ( نگا : نور / 45 ) . در اينجا مراد انسانها است . « الصُّمُّ » : جمع اصمّ ، اشخاص كر . مراد كساني است كه براي شناخت حق و پندگرفتن از مواعظ حسنه گوش فرا نمي‌دهند . « الْبُكْمُ » : جمع ابكم ، اشخاص لال . مراد كساني است كه حق و حقيقت را نمي‌گويند . « لا يَعْقِلُونَ » : مراد كساني است كه از عقل براي تشخيص حق از باطل ، و خير از شر ، سود نمي‌جويند .
سوره أنفال آيه 23
متن آيه :
وَلَوْ عَلِمَ اللّهُ فِيهِمْ خَيْراً لَّأسْمَعَهُمْ وَلَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّواْ وَّهُم مُّعْرِضُونَ
ترجمه :
اگر خداوند ( در آنان آمادگي پذيرش حق مي‌ديد ، و زمينه قبول خير و ) نيكي در ايشان سراغ مي‌داشت ، ( حرف حق را به هر صورت بود ) به گوششان مي‌رسانيد ، ولي اگر ( با فراهم نبودن زمينه ، چنين كاري را مي‌كرد و حق را ) به گوش آنان مي‌رسانيد ، سرپيچي مي‌كردند ؛ چرا كه ايشان ( آگاهانه از پذيرش حق ) روگردانند .
توضيحات :
« أَسْمَعَهُمْ » : به گوش آنان رساند . گوش ايشان را باز و شنوا كرد . « خَيْراً » : نيكي . در اينجا مراد استعداد و زمينه پذيرش حق است . معني آيه فوق درست به آن مي‌ماند كه كسي بگويد : من اگر مي‌دانستم فلان كس دعوت مرا مي‌پذيرد ، از او دعوت مي‌كردم . ولي در حال حاضر وضع طوري است كه اگر او را دعوت كنم نخواهد پذيرفت . بنابراين دعوت نخواهم كرد .
سوره أنفال آيه 24
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اسْتَجِيبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُم لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! فرمان خدا را بپذيريد ، و دستور پيغمبر او را قبول كنيد هنگامي كه شما را به چيزي دعوت كند كه به شما زندگي ( مادي و معنوي و دنيوي و اخروي ) بخشد ، و بدانيد كه خداوند ميان انسان و دل او جدائي مي‌اندازد ( و مي‌تواند انسان را از رسيدن به خواستها و آرزوهاي دل باز دارد و او را بميراند و نگذارد عمر طولاني داشته باشد كه مهمترين آرزوي دل هر انساني است ) ، و بدانيد كه همگان در پيشگاه خداي سبحان گرد آورده مي‌شويد ( و به حساب و كتابتان رسيدگي مي‌گردد ) .
توضيحات :
« إسْتَجيبُوا » : بپذيريد . دعوت خدا را با طاعت و عبادت پاسخ گوئيد . « إِذا » : هرگاه كه . واژه ( إِذا ) مي‌تواند عام باشد و مراد بيان شرط نباشد . يعني هر زمان كه شما را دعوت كرد ، بيگمان به سوي چيزي دعوت مي‌كند كه مايه حيات است و . . . يا اين كه ذكر ( إِذا ) براي شرط بوده و به خاطر دو چيز باشد : الف - دخالت دادن عقل در پذيرفتن يا نپذيرفتن فرمان ، حتي اگر اين فرمان از منبعي باشد كه جز حق ظاهر و خير خالص از آن صادر نگردد . ب - اوامر و احكام شريعت همه خير مطلق است و بررسي و وارسي آنها بر نورانيّت و حقّانيّت آنها مي‌افزايد و زيبائي و والائي آنها را بهتر و بيشتر در آئينه ضمير مي‌نماياند . « يَحُولُ » : حائل مي‌گردد و فاصله مي‌اندازد . مراد بيان قدرت كامل و علم شامل خدا است كه با قدرت خود بر هر چيزي توانا و با علم خود از هرچيزي آگاه است ، و اين او است كه اختيار قلب كه سررشته زندگي است در دست او است ، و حيات و ممات انسان مربوط بدو است .
سوره أنفال آيه 25
متن آيه :
وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُواْ مِنكُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
خويشتن را از بلا و مصيبتي به دور داريد كه تنها دامنگير كساني نمي‌گردد كه ستم مي‌كنند ( بلكه اگر جلو ستمكاران گرفته نشود ، خشك و تر به گناه آنان مي‌سوزد ) و بدانيد كه خداوند داراي كيفر سخت و مجازات شديد است .
توضيحات :
« فِتْنَةً » : بلا و مصيبت . « خَآصَّةً » : مخصوصاً . به ويژه .
سوره أنفال آيه 26
متن آيه :
وَاذْكُرُواْ إِذْ أَنتُمْ قَلِيلٌ مُّسْتَضْعَفُونَ فِي الأَرْضِ تَخَافُونَ أَن يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآوَاكُمْ وَأَيَّدَكُم بِنَصْرِهِ وَرَزَقَكُم مِّنَ الطَّيِّبَاتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
ترجمه :
( اي مؤمنان ! ) به ياد آوريد هنگامي را كه شما گروه اندك و ضعيفي در سرزمين ( مكّه ) بوديد و مي‌ترسيديد كه مردم شما را بربايند ، ولي خدا شما را ( در سرزمين مدينه ) پناه و مأوي داد و با معونت و ياري خود شما را ( در جنگ بدر پيروز گرداند و ) نيرو بخشيد و غنائم پاكيزه‌اي بهره شما كرد تا اين كه سپاسگزاري بكنيد ( و در راه جهاد به جان و دل بكوشيد ) .
توضيحات :
« أَن يَتَخَطَّفَكُمْ » : اين كه شما را بربايند . « ءَاوَيا » : پناه داد . مكان و مأوي داد . « أَيَّدَ » : تقويت كرد . نيرو و شكوه بخشيد . « الطَّيِّبَاتِ » : روزيهاي پاكيزه . مراد غنائم جنگ است كه تنها براي آنان حلال و پاكيزه بود .
سوره أنفال آيه 27
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَخُونُواْ اللّهَ وَالرَّسُولَ وَتَخُونُواْ أَمَانَاتِكُمْ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! به خدا و پيغمبر ( با دوست داشت دشمنان حق ، پخش اسرار جنگي ، پشت سرافكندن برنامه‌هاي الهي ، و غيره ) خيانت مكنيد ، و در امانات خود نيز آگاهانه خيانت روا مداريد .
توضيحات :
« وَ تَخُونُوا اماناتِكُمْ » : اين جمله عطف بر ( تَخُونُوا . . . ) و مجزوم است ، يا اين كه منصوب است چون جواب نهي است . همان گونه كه شاعر مي‌گويد : لا تَنْهَ عَنْ خُلُقٍ وَ تَأتِيَ مِثْلَهُ عارٌ عَلَيْكَ - إِذا فَعَلْتَ - عَظيمٌ « وَ أَنتُمْ تَعْلَمُونَ » : در حالي كه مفاسد خيانت و بدفرجامي آن را در دنيا و آخرت مي‌دانيد .
سوره أنفال آيه 28
متن آيه :
وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلاَدُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللّهَ عِندَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ
ترجمه :
( اي مؤمنان راستين ! ) بدانيد كه اموال و اولاد شما وسيله آزمايش هستند ( و ترجيح محبّت دارائي و فرزندان بر محبّت يزدان سبحان ، مايه بلا و هلاك شما است ) و بدانيد كه پاداش بزرگ ( مؤمناني كه از عهده امتحان برمي‌آيند و رضايت خدا را بالاتر از مال و منال دنيا مي‌دانند ) در پيشگاه خدا ( مهيّا و مصون ) است .
توضيحات :
« فِتْنَةٌ » : مايه آزمايش . وسيله هلاك . مايه آشوب ( نگا : آل‌عمران / 14 ، و تغابن / 15 ) .
سوره أنفال آيه 29
متن آيه :
يِا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إَن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً وَيُكَفِّرْ عَنكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ
ترجمه :
اي مؤمنان ! اگر از خدا ( بترسيد و از مخالفت فرمان او ) بپرهيزيد ، خدا بينش ويژه‌اي به شما مي‌دهد كه در پرتو آن حق را از باطل مي‌شناسيد ، و گناهانتان را مي‌زدايد و شما را مي‌آمرزد ، چرا كه يزدان داراي فضل و بخشش فراوان است .
توضيحات :
« فُرْقَاناً » : نصرت و پيروزي ، چون دشمنان را از دوستان و محق را از مبطل جدا مي‌سازد . بينش و روشن‌بيني ، چون بدان حق از باطل شناخته مي‌شود . اين واژه مصدر ثلاثي مجرّد است و براي مبالغه به كار مي‌رود .
سوره أنفال آيه 30
متن آيه :
وَإِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُواْ لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَيَمْكُرُونَ وَيَمْكُرُ اللّهُ وَاللّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! به خاطر بياور ) هنگامي را كه كافران درباره تو نقشه مي‌كشيدند كه تو را به زندان بيفكنند يا بكشند و يا اين كه ( از شهر مكّه ) بيرون كنند . آنان چاره مي‌انديشيدند و نقشه مي‌كشيدند ( كه چگونه به تو شر و بلا برسانند ) و خدا ( هم براي نجات تو از شر و بلاي ايشان ) تدبير و چاره‌سازي مي‌كرد ، و خداوند بهترين چاره‌ساز است .
توضيحات :
« لِيُثْبِتُوكَ » : تا تو را برجاي بدارند و زنداني كنند . « يُخْرِجُوكَ » : تو را اخراج كنند ( نگا : توبه / 40 ) . « يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللهُ » : ( نگا : آل‌عمران / 54 ، اعراف / 99 و 123 ) ؛ واژه ( مكر ) به معني تدبير و چاره‌انديشي و طرح نقشه است .
سوره أنفال آيه 31
متن آيه :
وَإِذَا تُتْلَى عَلَيْهِمْ آيَاتُنَا قَالُواْ قَدْ سَمِعْنَا لَوْ نَشَاء لَقُلْنَا مِثْلَ هَذَا إِنْ هَذَا إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأوَّلِينَ
ترجمه :
اين كافران هنگامي كه آيات ما بر آنان خوانده مي‌شود ، مي‌گويند : شنيديم ( چيز مهمّي نيست ! ) اگر ما هم بخواهيم مثل اين را مي‌گوئيم . چرا كه چيزي جز افسانه‌هاي پيشينيان نيست .
توضيحات :
« أَسَاطِيرُ » : جمع أُسْطُورَه ، افسانه‌ها ( نگا : فرقان / 5 ) .
سوره أنفال آيه 32
متن آيه :
وَإِذْ قَالُواْ اللَّهُمَّ إِن كَانَ هَذَا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِندِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنَا حِجَارَةً مِّنَ السَّمَاءِ أَوِ ائْتِنَا بِعَذَابٍ أَلِيمٍ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! به خاطر بياور ) زماني را كه كافران مي‌گفتند : خداوندا اگر اين ( آئين و اين قرآن ) حق است و از ناحيه تو است ، از آسمان باراني از سنگ بر سر ما فرود آور يا به عذاب دردناك ( ديگري ) ما را گرفتار ساز .
توضيحات :
« إِن كَانَ هذا هُوَ الْحَقَّ » : واژه ( هُوَ ) ضمير فصل يا عماد است و ( الْحَقَّ ) خبر ( كانَ ) است .
سوره أنفال آيه 33
متن آيه :
وَمَا كَانَ اللّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنتَ فِيهِمْ وَمَا كَانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ
ترجمه :
خداوند تا تو در ميان آنان هستي ايشان را عذاب نمي‌كند ( به گونه‌اي كه آنان را ريشه‌كن و نابود سازد . چرا كه تو رَحْمَةلِلْعالَمين بوده و آنان را به سوي حق فرا مي‌خواني و اميدواري كه آئين اسلام را بپذيرند و راه رستگاري در پيش گيرند ) ، و همچنين خداوند ايشان را عذاب نمي‌دهد در حالي كه ( برخي از ) آنان طلب بخشش و آمرزش مي‌نمايند ( و از كرده خود پشيمانند و از اعمال ناشايست خويش توبه مي‌كنند ) .
توضيحات :
« وَ أَنتَ فِيهِمْ » : در حالي كه تو در ميان آنان بسر مي‌بري . « وَهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ » : در حالي كه طلب آمرزش را دارند . مراد از عذاب مورد نظر آيه ، عذاب و بلاي بزرگي است كه يكباره ايشان را هلاك و نابود سازد ؛ نه عذاب و بلاي جزئي و معمولي . دو چيز وسيله امنيّت از عذاب خدا است : وجود پيغمبر در ميان مسلمين ، و استغفار به درگاه ربّ‌العالمين . اوّلي اختصاص به مسلمانان صدر اسلام ، و دومي مربوط به همه مؤمنان در تمام قرون و اعصار است .
سوره أنفال آيه 34
متن آيه :
وَمَا لَهُمْ أَلاَّ يُعَذِّبَهُمُ اللّهُ وَهُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَمَا كَانُواْ أَوْلِيَاءهُ إِنْ أَوْلِيَآؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ
ترجمه :
چرا خداوند آنان را عذاب نكند ، در حالي كه ايشان ( مسلمانان را ) از مسجدالحرام باز مي‌دارند ؟ آنان هرگز سرپرستان مسجدالحرام نمي‌باشند ، بلكه تنها كساني حق اين سرپرستي را دارند كه پرهيزگار باشند ، و ليكن غالب آنان ( از اين واقعيّت ) بي‌خبرند .
توضيحات :
« أوْلِيَآؤُهُ » : ضمير ( هُ ) در هر دو واژه ( اولياء ) به مسجدالحرام برمي‌گردد . برخي هم مرجع آن را ( ألله ) دانسته‌اند . در اين صورت معني آيه چنين مي‌شود : چرا خداوند آنان را عذاب نكند ، در حالي كه ايشان مسلمانان را از مسجدالحرام باز مي‌دارند ؟ آنان هرگز دوستان خدا نمي‌باشند . بلكه تنها مسلمانان پرهيزگار دوستان خدا بشمارند ، وليكن بيشتر آنان ( از اين واقعيّت ) بي‌خبرند ( نگا : يونس / 62 و 63 ) .
سوره أنفال آيه 35
متن آيه :
وَمَا كَانَ صَلاَتُهُمْ عِندَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكَاء وَتَصْدِيَةً فَذُوقُواْ الْعَذَابَ بِمَا كُنتُمْ تَكْفُرُونَ
ترجمه :
دعا و تضرّع ايشان در كنار مسجدالحرام جز سوت‌كشيدن و كف‌زدن نمي‌باشد . پس ( اي كافران ! مزه مرگ در ميدان نبرد بدْر و اسارت در آن و ) عذاب را بچشيد به سبب كفري كه مي‌ورزيده‌ايد .
توضيحات :
« صَلاتُهُمْ » : نماز ايشان . دعا و عبادت ايشان . « مُكَآءً » : سوت‌كشيدن . « تَصْدِيَة » : كف‌زدن . از ماده ( صدد ) و در آن دال دوم به ياء قلب شده است . يا از ( صَدي ) و ناقص يائي است .
سوره أنفال آيه 36
متن آيه :
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ يُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ لِيَصُدُّواْ عَن سَبِيلِ اللّهِ فَسَيُنفِقُونَهَا ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَالَّذِينَ كَفَرُواْ إِلَى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ
ترجمه :
كافران اموال خود را خرج مي‌كنند تا ( مردمان را ) از راه خدا ( و ايمان به الله ) بازدارند . آنان اموالشان را خرج خواهند كرد ، امّا بعداً مايه حسرت و ندامت ايشان خواهد گشت و شكست هم خواهند خورد . بيگمان كافران همگي به سوي دوزخ رانده مي‌گردند و در آن گرد آورده مي‌شوند .
توضيحات :
« يُحْشَرُونَ » : رانده مي‌شوند . گردآورده مي‌شوند .
سوره أنفال آيه 37
متن آيه :
لِيَمِيزَ اللّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَيَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلَىَ بَعْضٍ فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ أُوْلَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ
ترجمه :
( اين شكست در دنيا و عذاب در آخرت همه به خاطر آن است كه ) تا خداوند ناپاك را از پاك جدا سازد و برخي از ناپاكان را بر برخي ديگر بيفزايد و جملگي ايشان را روي هم انباشته كند و آن گاه به دوزخشان بيندازد . آنان ( در دنيا و آخرت ) زيانكارند .
توضيحات :
« لِيَمِيزَ اللهُ الْخَبيِثَ مِنَ الطَّيِّبِ » : تا خدا كافر را از مؤمن جدا سازد و آنان را همسان و برابر نكند ( نگا : مائده / 100 و سجده / 18 ) . لام ( لِيَمِيزَ ) متعلّق به فعل مقدّري است كه از سياق كلام مفهوم مي‌گردد ، و تقدير چنين است : فَعَلَ اللهُ ذلِكَ لِيَميزَ . « فَيَرْكُمَهُ » : تا آن را متراكم كند و روي هم انباشته سازد .
سوره أنفال آيه 38
متن آيه :
قُل لِلَّذِينَ كَفَرُواْ إِن يَنتَهُواْ يُغَفَرْ لَهُم مَّا قَدْ سَلَفَ وَإِنْ يَعُودُواْ فَقَدْ مَضَتْ سُنَّةُ الأَوَّلِينِ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! ) به كافران بگو : ( درگاه توبه هميشه باز است و ) اگر ( از كفر و عناد ) دست بردارند ، گذشته اعمالشان بخشوده مي‌شود ، و اگر هم ( به كفر و ضلال خود ) برگردند ( و به جنگ و ستيزتان برخيزند ) قانون خدا درباره پيشينيان از مدّنظر گذشته است ( و همان قانون هم درباره آنان اجرا مي‌گردد . يعني سزاي مشركان و معاندان و مكذّبان نابودي است و ايشان هم نابود مي‌شوند ) .
توضيحات :
« سَلَفَ » : از پيش گذشت . « مَضَتْ » : رفت . جاري شد . « سُنَّةُ » : روش . قانون . « سُنَّةُالأوَّلِينَ » : عادت خدا نسبت به گذشتگان . يعني ياري مؤمنان و رسوائي و نابودي كافران ( نگا : انبياء / 105 ، غافر / 51 ) . اضافه ( سُنَّة ) به ( الأوّلينَ ) به خاطر مُلابسه ظاهري ميان آن دو تا است والاّ سنّت از آن خدا است ؛ نه ديگران ( نگا : اسراء / 77 ، احزاب / 38 و 62 ، غافر / 85 ) .
سوره أنفال آيه 39
متن آيه :
وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّى لاَ تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلّه فَإِنِ انتَهَوْاْ فَإِنَّ اللّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
ترجمه :
و با آنان پيكار كنيد تا فتنه‌اي باقي نماند ( و نيروئي نداشته باشند كه با آن بتوانند شما را از دينتان برگردانند ) و دين خالصانه از آن خدا گردد ( و مؤمنان جز از خدا نترسند و آزادانه به دستور آئين خويش زيست كنند ) . پس اگر ( از روش نادرست خود ) دست برداشتند ( و اسلام را پذيرفتند ، دست از آنان بداريد ، چرا كه ) خدا مي‌بيند چيزهائي را كه مي‌كنند ( و كيفرشان مي‌دهد ) .
توضيحات :
« فِتْنَةٌ » : از دين برگرداندن . بلا و آشوب . « يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلّهِ » : مراد اين است كه اديان باطله از ميان رود ، و جز دين اسلام بر جاي نماند . دين و پرستش همه خاصّ خدا باشد .
سوره أنفال آيه 40
متن آيه :
وَإِن تَوَلَّوْاْ فَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ مَوْلاَكُمْ نِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ
ترجمه :
و اگر پشت كردند ( و به روي‌گرداني خود از حق و آزار مؤمنان ادامه دادند ) بدانيد كه ( شما تحت سرپرستي خدا قرار داريد و ) خداوند سرپرست شما است و او بهترين سرپرست و بهترين ياور و مددكار است .
توضيحات :
« تَوَلَّوْا » : پشت كردند . نپذيرفتند . « الْمَوْلَيا » : سَرور . سرپرست .
سوره أنفال آيه 41
متن آيه :
وَاعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ إِن كُنتُمْ آمَنتُمْ بِاللّهِ وَمَا أَنزَلْنَا عَلَى عَبْدِنَا يَوْمَ الْفُرْقَانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
ترجمه :
( اي مسلمانان ! ) بدانيد كه همه غنائمي را كه فراچنگ مي‌آوريد ، يك پنجم آن متعلّق به خدا و پيغمبر و خويشاوندان ( پيغمبر ) و يتيمان و مستمندان و واماندگان در راه است . ( سهم خدا و رسول به مصالح عامّه‌اي اختصاص دارد كه پيغمبر در زمان حيات خود مقرّر مي‌دارد يا پيشواي مؤمنان بعد از او معيّن مي‌نمايد . بقيّه يك پنجم هم صرف افراد مذكور مي‌شود . چهار پنجم باقيمانده نيز ميان رزمندگان حاضر در صحنه تقسيم مي‌گردد . بايد به اين دستور عمل شود ) اگر به خدا و بدانچه بر بنده خود در روز جدائي ( كفر از ايمان ، يعني در جنگ بدر ، روز هفدهم ماه رمضان سال دوم هجري ) نازل كرديم ايمان داريد . روزي كه دو گروه ( مؤمنان و كافران ) روياروي شدند ( و با هم جنگيدند ، و گروه اندك مؤمنان ، بر جمع كثير كافران ، در پرتو مدد الهي پيروز شدند ) و خدا بر هر چيزي توانا است .
توضيحات :
« خُمُس » : يك پنجم . « ذِي الْقُرْبي » : خويشاوندان . مراد بني‌هاشم و بني عبدالمطّلب است . « يَوْمَ الْفُرْقَانِ » : روز جدائي حق از باطل و ايمان از كفر . مراد روزي است كه قرآن در شب آن نازل گرديد ( نگا : آل‌عمران / 4 و فرقان / 1 ) و جنگ بدر در سال دوم هجري در آن به وقوع پيوست .
سوره أنفال آيه 42
متن آيه :
إِذْ أَنتُم بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيَا وَهُم بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوَى وَالرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنكُمْ وَلَوْ تَوَاعَدتَّمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعَادِ وَلَكِن لِّيَقْضِيَ اللّهُ أَمْراً كَانَ مَفْعُولاً لِّيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَن بَيِّنَةٍ وَيَحْيَى مَنْ حَيَّ عَن بَيِّنَةٍ وَإِنَّ اللّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ
ترجمه :
( به ياد آوريد ) زماني را كه شما در طرف نزديكتر ( به مدينه منوّره ) بوديد ( و باران فقط در آنجا باريد و زمين را سفت گردانيد ) آنان ( يعني دشمنان ) در طرف دورتر مستقرّ بودند ( و آب در اختيار نداشتند و زمين آنجا سست بود و باراني هم به خود نديد ، و لذا قدمها بدان فرو مي‌رفت ) و كاروان ( قريشيان به سرپرستي ابوسفيان كه شما در تعقيب آن بوديد ) در مكان پائين‌تري از شما قرار داشت . اگر با همديگر وعده ( جنگ ) مي‌داديد ( قريشيان به خاطر هراس از شما مؤمنان ، و شما مؤمنان به سبب كمي خود و فراواني دشمنان ) به وعده خود وفا نمي‌كرديد ، وليكن ( بدون وعده قبلي و ميل قلبي با يكديگر روياروي شديد ) تا خداوند كاري را تحقّق بخشد كه مي‌بايست انجام گيرد ، و بدين وسيله آنان كه گمراه مي‌شوند با اتمام حجّت بوده و آنان كه راه حق را مي‌پذيرند با آگاهي و دليل آشكار باشد . بيگمان خدا بر هر چيزي توانا است ( و او بود كه گروه اندك مسلمانان را پيروز و گروه فراوان كافران را شكست داد ) .
توضيحات :
« الْعُدْوَةِ » : كناره . سمت . طرف . ناحيه . « الدُّنْيَا » : مؤنّث أَدْني ، نزديكتر . مراد ناحيه‌اي است كه به مدينه نزديكتر بود . « الْقُصْويا » : مؤنّث أَقصي ، دورتر . « الرَّكْبُ » : كاروان . مراد كاروان ابوسفيان است كه در آيه هفتم همين سوره بدان اشاره شده است . « أَسْفَل » : پائين‌تر . مراد مكان پائين‌تري است كه در ساحل دريا قرار داشت . « لَوْ تَوَاعَدْتُمْ » : اگر شما و قريشيان به همديگر وعده جنگ مي‌داديد و بر آن توافق مي‌كرديد . « لِيَهْلِكَ » : تا هلاك شود . مراد از هلاك در اينجا كفر است چون سبب هلاك است . « يَحْيَيا » : زنده شود . مراد از زنده شدن ، ايمان آوردن است . زيرا ايمان آوردن ، از مرگِ كفر زنده‌شدن و زندگي دوباره يافتن است ( نگا : انعام / 122 ) . « بَيِّنَةٍ » : دليل آشكار . مراد مشاهده كشته‌شدن كفّار و پيروزي آشكار مؤمنان در جنگ بدر است كه در پرتو مدد و ياري باري تعالي بود .
سوره أنفال آيه 43
متن آيه :
إِذْ يُرِيكَهُمُ اللّهُ فِي مَنَامِكَ قَلِيلاً وَلَوْ أَرَاكَهُمْ كَثِيراً لَّفَشِلْتُمْ وَلَتَنَازَعْتُمْ فِي الأَمْرِ وَلَكِنَّ اللّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ
ترجمه :
در آن زمان خداوند در خواب دشمنان را به تو اندك نشان داد ، و اگر آنان را زياد نشان مي‌داد ، مسلّماً سست مي‌شديد و درباره كار ( جنگيدن و نجنگيدن ) دچار كشمكش مي‌گشتيد ، ولي خداوند ( شما را از اين عجز و اختلاف ) رهائي بخشيد ، چرا كه او از آنچه ( در ميان دلها و ) در اندرون سينه‌ها است باخبر است ( و از روحيه و باطن همگان آگاه است ) .
توضيحات :
« يُرِيكَهُمْ » : آنان را به تو نمود . پيغمبر پيش از درگيري در خواب چنين ديد كه شماره دشمنان اندك است . مؤمنان از اين خواب دل و جرأتي پيدا كردند . والاّ تعداد كافران بيش از هزار نفر بود ، در صورتي كه مؤمنان 314 نفر بودند . « سَلَّمَ » : رهائي بخشيد . نجات داد .
سوره أنفال آيه 44
متن آيه :
وَإِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَيُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللّهُ أَمْراً كَانَ مَفْعُولاً وَإِلَى اللّهِ تُرْجَعُ الأمُورُ
ترجمه :
و در آن زمان خداوند آنان را در نظر شما به هنگام روياروئي كم جلوه داد ، و شما را نيز در نظر آنان كم جلوه داد ، تا خداوند موضوعي را كه مي‌بايست تحقّق يابد انجام دهد . ( اين اراده خدا بود ) و همه كارها و همه چيزها ( در اين جهان ) به فرمان و خواست يزدان برمي‌گردد ( و آنچه او بخواهد مي‌شود و بس ) .
توضيحات :
« يُرِيكُمُوهُمْ . . . قَلِيلاً » : ( كُمْ ) و ( هُمْ ) مفعول اوّل و دوم ( يُري ) و ( قَليلاً ) حال ( هُمْ ) است .
سوره أنفال آيه 45
متن آيه :
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُواْ وَاذْكُرُواْ اللّهَ كَثِيراً لَّعَلَّكُمْ تُفْلَحُونَ
ترجمه :
اي مؤمنان ! هنگامي كه با گروهي ( از دشمنان در ميدان كارزار ) روبرو شديد ، پايداري نمائيد ( و فرار نكنيد ) و بسيار خدا را ياد كنيد ( و قدرت و عظمت و وفاي به عهد او را پيش چشم داريد و به تضرّع و زاريش بخوانيد ) تا ( در دنيا ) پيروز و ( در آخرت ) رستگار شويد .
توضيحات :
« فِئَةً » : دسته . گروه . « فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا . . . » : دو عامل پيروزي ، يكي پايداري و دومي در همه حال به ياد خدا بودن و ذكر خدا كردن است .
سوره أنفال آيه 46
متن آيه :
وَأَطِيعُواْ اللّهَ وَرَسُولَهُ وَلاَ تَنَازَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَاصْبِرُواْ إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ
ترجمه :
و از خدا و پيغمبرش اطاعت نمائيد و ( در ميان خود اختلاف و ) كشمكش مكنيد ، ( كه اگر كشمكش كنيد ) درمانده و ناتوان مي‌شويد و شكوه و هيبت شما از ميان مي‌رود ( و ترس و هراسي از شما نمي‌شود ) . شكيبائي كنيد كه خدا با شكيبايان است .
توضيحات :
« ريح » : باد . در اينجا مراد قوّت و قدرت ، شكّوه و هيبت ، و غلبه و پيروزي است .
سوره أنفال آيه 47
متن آيه :
وَلاَ تَكُونُواْ كَالَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِم بَطَراً وَرِئَاء النَّاسِ وَيَصُدُّونَ عَن سَبِيلِ اللّهِ وَاللّهُ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ
ترجمه :
و مانند كساني ( از قريشيان ) نباشيد كه بسيار مغرورانه و خودستايانه و براي خودنمائي كردن در برابر مردم ( از شهر مكّه به سوي ميدان بدر ) بيرون آمدند و ( با نمايش مال و منال و قدرت و قوّت خود ) مردمان را از راه خدا باز مي‌داشتند ( و از دخول آنان به دين اسلام با تمام توان جلوگيري مي‌نمودند ) . خداوند از آنچه مي‌كردند آگاه است ( و كيفر آنان را خواهد داد ) .
توضيحات :
« بَطَراً » : سرمستي نعمت و قدرت . غرور حاصل از اموال و اولاد و جاه و جلال . فخر . « رِئآءَ » : براي ريا و خودنمائي . واژه‌هاي ( بَطَراً ) و ( رِئآءَ ) مصدر و مفعول‌له بوده و يا اين كه حال بشمارند و به جاي ( بَطِرينَ ) و ( مُرائينَ ) يعني سرمستانه و رياكارانه به كار رفته‌اند . « مُحِيطٌ » : كاملاً آگاه و از هر جهت توانا .
سوره أنفال آيه 48
متن آيه :
وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ وَقَالَ لاَ غَالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَإِنِّي جَارٌ لَّكُمْ فَلَمَّا تَرَاءتِ الْفِئَتَانِ نَكَصَ عَلَى عَقِبَيْهِ وَقَالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِّنكُمْ إِنِّي أَرَى مَا لاَ تَرَوْنَ إِنِّيَ أَخَافُ اللّهَ وَاللّهُ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
( به ياد آور ) زماني را كه اهريمن ( با وسوسه‌هاي خود ) اعمالشان را در جلو ديدگانشان مي‌آراست و مي‌گفت : امروز هيچ كس نمي‌تواند بر شما پيروز شود و من ، هم‌پيمان و ياور شما هستم . امّا هنگامي كه دو گروه ( مؤمنان و كافران ) همديگر را ديدند ( و روياروي شدند ) بر پاشنه‌هاي خود چرخيد ( و از عهد و پيمان خود دست كشيد ) و گفت من از شما بيزار و گريزانم . من چيزي را مي‌بينم كه شما نمي‌بينيد . من از خدا مي‌ترسم . چرا كه خدا سخت كيفردهنده و مجازات‌كننده است .
توضيحات :
« جارٌ » : هم‌پيمان . ياور . « تَرَآءَتْ » : همديگر را ديدند . « نَكَصَ عَلَيا عَقِبَيْهِ » : به عقب برگشت و گريخت . مراد اين است كه مكر و كيد او باطل شد و از خواستهاي خود دست كشيد .
سوره أنفال آيه 49
متن آيه :
إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ غَرَّ هَؤُلاء دِينُهُمْ وَمَن يَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ فَإِنَّ اللّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
ترجمه :
( به ياد آور ) آن زماني را كه منافقان و كساني كه ( ضعيف‌الايمان بودند و ) در دلهايشان بيماري ( كفر و نفاق سَرَك مي‌كشيد و در غوغا ) بود ، مي‌گفتند : اينان را آئينشان مغرور نموده و گول زده است ( اين است كه چنين آماده رزم و فداكاريند و خويشتن را با دست ما به كشتن مي‌دهند . امّا كافران و منافقان و همه مردمان بايد بدانند كه ) هركس به خدا پشت بندد ( خدا او را بسنده است و وي را پيروز مي‌گرداند و به مقصود مي‌رساند ) چرا كه خدا مقتدر و توانا است و كارها را بجا و از روي فلسفه انجام مي‌دهد ( و حق را بر باطل چيره مي‌گرداند ) .
توضيحات :
« وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِم مَّرَضٌ » : عطف تفسير است ( نگا : بقره / 10 ) . « غَرَّ » : مغرور كرده است . گول زده است .
سوره أنفال آيه 50
متن آيه :
وَلَوْ تَرَى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُواْ الْمَلآئِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَأَدْبَارَهُمْ وَذُوقُواْ عَذَابَ الْحَرِيقِ
ترجمه :
اگر ببيني ( اي پيغمبر ! هول و هراس و عذاب و عقابي را كه به كافران دست مي‌دهد ) بدان گاه كه فرشتگان جان كافران را مي‌گيرند و سر و صورت و پشت و روي آنان را ( از هر سو ) مي‌زنند و ( بديشان مي‌گويند ) : عذاب سوزان ( اعمال بد خود ) را بچشيد ، ( از مشاهده اين همه درد و رنج و ترس و خوف دچار شگفت خواهي شد و به حال آنان تأسّف خواهي خورد ) .
توضيحات :
« يَتَوفَّيا » : جان مي‌گيرند . به قبض روح مي‌پردازند ( نگا : نساء / 97 ، انعام / 61 ، محمّد / 27 ، نحل / 28 و 32 ) . « الْحَرِيقِ » : سوزاندن . سوزاننده ( نگا : آل‌عمران / 181 ) .
سوره أنفال آيه 51
متن آيه :
ذَلِكَ بِمَا قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَأَنَّ اللّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِّلْعَبِيدِ
ترجمه :
اين به خاطر كارهائي است كه از پيش مي‌كرده‌ايد و مي‌فرستاده‌ايد و خداوند به بندگان هرگز كمترين ستمي روا نمي‌دارد .
توضيحات :
« ظَلّام » : صيغه مبالغه در كميّت است ؛ نه كيفيّت ( نگا : آل‌عمران / 182 ) . به معني ( ذي ظُلْم ) است ، از قبيل : عَطاّر . تَمّار .
سوره أنفال آيه 52
متن آيه :
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَفَرُواْ بِآيَاتِ اللّهِ فَأَخَذَهُمُ اللّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقَابِ
ترجمه :
( اينان رفتار و كردار زشتي دارند ) همچون رفتار و كردار قوم فرعون و كساني كه پيش از ايشان بودند و آيات ما را ( با وجود روشني ) تكذيب مي‌كردند ، پس خداوند آنان را به ( كيفر ) گناهانشان گرفت ، و خداوند نيرومند و شديدالعقاب است ( و اعمال ناشايست در گذشته از هر كسي سرزده يا درآينده سرزند ، سرنوشت او همين خواهد بود ) .
توضيحات :
« دَأْب » : عادت هميشگي . پيشه .
سوره أنفال آيه 53
متن آيه :
ذَلِكَ بِأَنَّ اللّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَأَنَّ اللّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ
ترجمه :
اين بدان خاطر است كه خداوند هيچ نعمتي را كه به گروهي داده است تغيير نمي‌دهد مگر اين كه آنان حال خود را تغيير دهند ( و ديگر شايستگي نعمت خدا را نداشته باشند و بلكه سزاوار نقمت گردند ) و بيگمان خداوند شنواي ( اقوال و ) آگاه ( از افعال مردمان ) است .
توضيحات :
« ذلِكَ » : اين عذاب و كيفر قريشيان . « مَا بِأَنفُسِهِمْ » : رفتار و كردارشان . نيّات و افكارشان .
سوره أنفال آيه 54
متن آيه :
كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ كَذَّبُواْ بآيَاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْنَاهُم بِذُنُوبِهِمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَونَ وَكُلٌّ كَانُواْ ظَالِمِينَ
ترجمه :
( اينان رفتار و كردار زشتي دارند و در انكار آيات و تكذيب رسالت پيغمبران خدا ، كاروبارشان ) همچون كاروبار قوم فرعون و كساني است ( از قبيل قوم نوح و عاد و ثمود ) كه پيش از ايشان مي‌زيستند و آيات پروردگار خود را تكذيب مي‌كردند ، پس ما ايشان را به سبب گناهانشان ( با صاعقه‌هاي جانگداز و بادهاي خانمان برانداز و چيزهاي ديگر ) نابود كرديم ، و قوم فرعون را در آب غرق نموديم ، و همه ( اين فرقه‌ها به خود ) ستم كردند ( چرا كه خويشتن را در معرض عذاب الهي قرار دادند و سعادت سرمدي را به شقاوت ابدي تبديل كردند ) .
توضيحات :
« كَدَأْبِ ءَالِ فِرْعَوْنَ . . . » : تكرار به خاطر تأكيد در تقبيح كار و تشنيع حال و توبيخ كافران بدسگال است .
سوره أنفال آيه 55
متن آيه :
إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِندَ اللّهِ الَّذِينَ كَفَرُواْ فَهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ
ترجمه :
بيگمان بدترين انسانها در پيشگاه يزدان ، كساني هستند كه كافرند و ايمان نمي‌آورند .
توضيحات :
« الدَّوَآبِّ » : جنبندگان ، اعم از انسان و حيوان . در اينجا مراد انسانها است .
سوره أنفال آيه 56
متن آيه :
الَّذِينَ عَاهَدتَّ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَهُمْ لاَ يَتَّقُونَ
ترجمه :
كساني كه از آنان پيمان گرفته‌اي ( كه مشركان را كمك و ياري نكنند ) ولي آنان هر بار پيمان خود را مي‌شكنند و ( از خيانت و نقض عهد ) پرهيز نمي‌كنند .
توضيحات :
« الَّذِينَ عَاهَدْتَ مِنْهُمْ . . . » : مراد يهوديان بني‌قُرَيْظه است كه پيغمبر از آنان پيمان گرفت كه با او نجنگند و مشركان را ياري ندهند ، ولي ايشان بارها و بارها پيمان‌شكني كردند و كفّار مكّه را برشوراندند و در جنگ بدر با سلاح ياري دادند . « عَاهَدْتَ مِنْهُمْ » : با برخي از آنان پيمان بستي . از آنان پيمان گرفتي .
سوره أنفال آيه 57
متن آيه :
فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِم مَّنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ
ترجمه :
اگر آنان را در ( ميدان ) جنگ روياروي بيابي و بر ايشان پيروز شوي ، آن چنان آنان را در هم بكوب كه كساني كه در پشت سر ايشان قرار دارند ( و دوستان و ياران ايشان بشمارند ) پند گيرند ( و پراكنده شوند و عرض‌اندام نكنند ) .
توضيحات :
« تَثْقَفَنَّهُمْ » : آنان را دريافتي . بر آنان پيروز شدي . « شَرِّدْ » : پراكنده و پريشان كن . « لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ » : تا اين كه افراد پشت سر آنان يعني اعوان و يارانشان عبرت گيرند و جرأت حمله را نداشته باشند .
سوره أنفال آيه 58
متن آيه :
وَإِمَّا تَخَافَنَّ مِن قَوْمٍ خِيَانَةً فَانبِذْ إِلَيْهِمْ عَلَى سَوَاء إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ الخَائِنِينَ
ترجمه :
هرگاه ( با ظهور نشانه‌هائي ) از خيانت گروهي بيم داشته باشي ( كه عهد خود را بشكنند و حمله غافلگيرانه كنند ، تو آنان را آگاه كن و ) همچون ايشان پيمانشان را لغو كن ( و بدون اطّلاع بدانان حمله مكن ، چرا كه اين كار خلاف مروت و شريعت است و خيانت بشمار است و ) بيگمان خداوند خيانتكاران را دوست نمي‌دارد .
توضيحات :
« إِمَّا » : اين واژه مركّب از ( إِنْ ) شرطيّه و ( ما ) زائده است كه براي تأكيد بدان افزوده مي‌شود . « فَانبِذْ إِلَيْهِمْ » : عهدشان را به سويشان بينداز . يعني : آنان را بياگاهان كه شما با ايشان ديگر عهد و پيماني نداري . « عَلَيا سَوَآءٍ » : به طور يكسان و همچون ايشان . آشكارا و بي‌پيرايه .
سوره أنفال آيه 59
متن آيه :
وَلاَ يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ سَبَقُواْ إِنَّهُمْ لاَ يُعْجِزُونَ
ترجمه :
كافران تصوّر نكنند كه ( بر قدرت ما ) پيشي گرفته‌اند و ( از قلمرو كيفر ما ) به در رفته‌اند ( و با نجات از دست مرگ در جنگ بدر ، از زير دست ما خارج شده‌اند ) آنان ( هرگز ما را ) درمانده نمي‌كنند ( و ماجزاي خيانت و عذرشان را خواهيم داد ) .
توضيحات :
« سَبَقُوا » : پيشي گرفته‌اند . مراد اين است كه از عقاب و عذاب خدا پيشي نگرفته‌اند و نجات پيدا نكرده‌اند و خداوند آگاه از آنان و غالب بر ايشان است .
سوره أنفال آيه 60
متن آيه :
وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ
ترجمه :
براي ( مبارزه با ) آنان تا آنجا كه مي‌توانيد نيروي ( مادي و معنوي ) و ( از جمله ) اسبهاي ورزيده آماده سازيد ، تا بدان ( آمادگي و ساز و برگ جنگي ) دشمنِ خدا و دشمن خويش را بترسانيد ، و كسان ديگري جز آنان را نيز به هراس اندازيد كه ايشان را نمي‌شناسيد و خدا آنان را مي‌شناسد . هر آنچه را در راه خدا ( از جمله تجهيزات جنگي و تقويت بنيه دفاعي و نظامي اسلامي ) صرف كنيد ، پاداش آن به تمام و كمال به شما داده مي‌شود و هيچ گونه ستمي نمي‌بينيد .
توضيحات :
« اَعِدُّوا » : تهيّه كنيد . آماده سازيد . « رِباط » : ريسماني كه چهارپا را با آن مي‌بندند . در اينجا مراد پرورش و نگهداري مَرْكبهاي جهاد است . « ءَاخَرِينَ » : ديگران . « مِن دُونِهِمْ » : سواي ايشان . غير از آنان . « يُوَفَّ إِلَيْكُمْ » : پاداش آن به تمام و كمال به شما داده مي‌شود . « أَنتُمْ لا تُظْلَمُونَ » : از سوي خدا به شما ظلم نمي‌شود . اگر نيروي كافي براي مقابله با دشمنان فراهم سازيد ، از سوي آنان ظلم و ستمي به شما نمي‌شود ، چرا كه جرأت آن را نخواهند داشت .
سوره أنفال آيه 61
متن آيه :
وَإِن جَنَحُواْ لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
ترجمه :
اگر آنان به صلح گرايش نشان دادند ، تو نيز بدان بگراي ( و در پذيرش پيشنهاد صلح ترديد و دودلي مكن و شرائط منطقي و عاقلانه و عادلانه را بپذير ) و بر خداي توكّل نماي كه او شنواي ( گفتار و ) آگاه ( از رفتار همگان ) است .
توضيحات :
« إِن جَنَحُوا . . . » : اگرتمايل به صلح نشان‌دادند . « سَلْم » : صلح .
سوره أنفال آيه 62
متن آيه :
وَإِن يُرِيدُواْ أَن يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللّهُ هُوَ الَّذِيَ أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِينَ
ترجمه :
و اگر بخواهند تو را فريب دهند ( و منظورشان از گرايش به صلح ، مكر و كيد باشد ، باكي نداشته باش ، چرا كه ) خدا براي تو كافي است . او همان كسي است كه تو را با ياري خود و توسّط مؤمنان ( مهاجر و انصار ) تقويت و پشتيباني كرد .
توضيحات :
« حَسْبَكَ » : كافي و ضامن و مراقب تو است .
سوره أنفال آيه 63
متن آيه :
وَأَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِي الأَرْضِ جَمِيعاً مَّا أَلَّفَتْ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَكِنَّ اللّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
ترجمه :
و ( خدا بود كه عربها را با وجود دشمنانگي شديدشان در پرتو اسلام دگرگون كرد و ) در ميان آنان الفت ايجاد نمود ( و دلهاي پر از حقد و كينه آنان را به هم نزديك و مهربان كرد ، به گونه‌اي كه ) اگر همه آنچه در زمين است صرف مي‌كردي نمي‌توانستي ميان دلهايشان انس و الفت برقرار سازي . ولي خداوند ( با هدايت آنان به ايمان و دوستي و برادري ) ميانشان انس و الفت انداخت ، چرا كه او عزيز و حكيم است ( و بر هر كاري توانا ، و كارش از روي فلسفه و حكمت انجام مي‌پذيرد ) .
توضيحات :
« أَلَّفَ » : انس و الفت انداخت . دلهايشان را به هم پيوند داد .
سوره أنفال آيه 64
متن آيه :
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ
ترجمه :
اي پيغمبر ! خدا براي تو و براي مؤمناني كه از تو پيروي كرده‌اند كافي و بسنده است ( و ضامن و مراقب همگي شما است ) .
توضيحات :
« مَنْ » : عطف بر ضمير ( كَ ) و منصوب است .
سوره أنفال آيه 65
متن آيه :
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتَالِ إِن يَكُن مِّنكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ يَغْلِبُواْ أَلْفاً مِّنَ الَّذِينَ كَفَرُواْ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاَّ يَفْقَهُونَ
ترجمه :
اي پيغمبر ! مؤمنان را به جنگ ( با دشمن براي اعلاء فرمان خدا ) برانگيز . هرگاه بيست نفر شكيبا ( و ورزيده و قويّ‌الايمان ) از شما باشند بر دويست نفر غلبه مي‌كنند ، و اگر از شما صد نفر باشند بر هزار نفر از كافران غلبه مي‌كنند ، به خاطر اين كه كافران گروهي هستند كه نمي‌فهمند ( براي چه چيزي و چه كسي مي‌جنگند ، و اگر كشته شدند سرنوشت خانواده و سرانجام خودشان چه خواهد بود ، و لذا اين تاريكي راه و ناآگاهي از هدف و ندانستن نتيجه دنيوي و اخروي مبارزه ، تاب و تواني براي آنان باقي نمي‌گذارد ) .
توضيحات :
« حَرِّضْ » : برانگيز . تشويق و تحريك كن . « بِأَنَّهُمْ » : به سبب اين كه ايشان .
سوره أنفال آيه 66
متن آيه :
الآنَ خَفَّفَ اللّهُ عَنكُمْ وَعَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّئَةٌ صَابِرَةٌ يَغْلِبُواْ مِئَتَيْنِ وَإِن يَكُن مِّنكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُواْ أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللّهِ وَاللّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ
ترجمه :
هم اينك خداوند براي شما تخفيف قائل شد و ديد در شما ضعفي است ( و تازه‌كار و ناآزموده مي‌باشيد ، در اين حال ) اگر از شما صد نفر شكيبا باشند ، بر دويست نفر غلبه مي‌كنند ، و اگر هزار نفر باشند بر دو هزار نفر - با مدد و ياري الهي - پيروز مي‌شوند ، و ( در هر حال فراموش نكنيد كه ) خدا با شكيبايان است ( و ياري و مدد او تنها شامل ايشان است ) .
توضيحات :
« فَإِن يَكُن مِّنكُم مِّاْئَةٌ صَابِرَةٌ . . . » : دو حكم مذكور در دو آيه ، مربوط به دو گروه مختلف و در شرائط متفاوت است . هنگامي كه مسلمانان قويّ‌الايمان باشند ، مي‌توانند كافران بيشماري را درهم شكنند ، و هنگامي كه مسلمانان گرفتار ضعف و سستي عقيده شوند مي‌توانند بر كافران كمتري پيروز گردند . آيه 65 دالّ بر عزيمت و اراده است و آيه 66 دالّ بر رخصت و اجازه .
سوره أنفال آيه 67
متن آيه :
مَا كَانَ لِنَبِيٍّ أَن يَكُونَ لَهُ أَسْرَى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيَا وَاللّهُ يُرِيدُ الآخِرَةَ وَاللّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
ترجمه :
هيچ پيغمبري حق ندارد كه اسيران جنگي داشته باشد . مگر آن گاه كه كاملاً بر دشمن پيروز گردد و بر منطقه سيطره و قدرت يابد ( در غير اين صورت بايد با ضربات قاطع و كوبنده و پياپي ، نيروي دشمن را از كار بيندازد . امّا به محض حصول اطمينان از پيروزي خود و شكست دشمن دست از كشتار بردارد و به اسيركردن قناعت كند . اي مؤمنان ! ) شما ( تنها به فكر جنبه‌هاي مادي هستيد و ) متاع ناپايدار دنيا را مي‌خواهيد ، در صورتي كه خداوند سراي ( جاويدان ) آخرت ( و سعادت هميشگي ) را ( براي شما ) مي‌خواهد ، و خداوند عزيز و حكيم است ( و اين است كه كارهايش سراسر از روي حكمت و تدبير ، و متوجّه عزّت و پيروزي است ) .
توضيحات :
« أَسْري » : جمع اسير ، محبوسان . « يُثْخِنَ » : از مصدر ( إِثْخان ) به معني غلظت و شدّت به كاربردن و مبالغه در مجروح كردن و ضعيف نمودن دشمن است ( نگا : محمّد / 4 ) در اينجا مراد درهم كوبيدن دشمن و كشتار آنان است تا آن گاه كه غلبه و پيروزي مسلّم شود و سپاه ايشان تارومار گردد . « عَرَض » : حطام دنيا . كالاي ناپايدار و نعمت زودگذر جهان .
سوره أنفال آيه 68
متن آيه :
لَّوْلاَ كِتَابٌ مِّنَ اللّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيمَا أَخَذْتُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ
ترجمه :
اگر حكم سابق خدا نبود ( كه بدون ابلاغ امّتي را كيفر ندهد ، و مخطّيِ در اجتهاد ، مجازات نگردد ) عذاب بزرگي در مقابل چيزي كه ( به عنوان فديه اسيران گرفته‌ايد و شتابي كه ورزيده‌ايد ) به شما مي‌رسيد .
توضيحات :
« كِتَابٌ » : حكم . فرمان . مراد كيفر ندادن بدون ابلاغ قبلي است ( نگا : اسراء / 15 ) ، عذاب سخت و توان فرسا ندادن مسلمانان در زمان حيات پيغمبر و استغفارشان از گناهان ( نگا : انفال / 33 ) ، و عدم مجازاتِ مجتهدِ مخطّي در اجتهاد خود ( نگا : تفسيرالمنتخب ، و صفوة‌التفاسير ) .
سوره أنفال آيه 69
متن آيه :
فَكُلُواْ مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلاَلاً طَيِّباً وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
ترجمه :
اكنون از آن چيزي كه ( از فديه اسيران ) فراچنگ آورده‌ايد حلال و پاكيزه بخوريد و ( دغدغه‌اي به خود راه ندهيد ، و در همه كارهايتان ) از خدا بترسيد . بيگمان يزدان ( سبحان نسبت به بندگاني كه به درگاه او برگردند ) بسيار آمرزنده و مهربان است .
توضيحات :
« مِمَّا غَنِمْتُمْ » : مراد مطلق غنيمت ، يا فديه اسيران است . « حَلالاً طَيِّباً » : مراد مباح و آزاد است . حال اوّل و دوم ( ما ) ، يا صفت مصدر محذوف ( أَكلاً ) بوده و براي تأكيد ذكر شده‌اند .
سوره أنفال آيه 70
متن آيه :
يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّمَن فِي أَيْدِيكُم مِّنَ الأَسْرَى إِن يَعْلَمِ اللّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْراً يُؤْتِكُمْ خَيْراً مِّمَّا أُخِذَ مِنكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ
ترجمه :
اي پيغمبر ! به اسيراني كه در دست شما هستند بگو : اگر خداوند در دلهايتان خيري ( همچون ايمان و اخلاص و صدق در اسلام آوردنتان ) سراغ يابد ( و بداند كه داراي نيّت پاك و راستيني هستيد ، در دنيا و آخرت ) بهتر از آنچه از شما دريافت شده است به شما عطاء مي‌كند و شما را مي‌بخشد ( و شرك و سيّئات شما را ناديده مي‌گيرد ) و خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است .
توضيحات :
« خَيْراً » : واژه اوّل صفت مشبّهه و مراد از آن ايمان راستين و صدق در پذيرش اسلام است . واژه دوم ، اسم تفضيل و مراد از آن بهتر از چيزي است كه مؤمنان از كافران دريافت داشته‌اند .
سوره أنفال آيه 71
متن آيه :
وَإِن يُرِيدُواْ خِيَانَتَكَ فَقَدْ خَانُواْ اللّهَ مِن قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
ترجمه :
( اي پيغمبر ! ) اگر ( مشركان با اظهار ايمان ) بخواهند به تو خيانت كنند ( موضوع تازه‌اي نيست و باكي نداشته باش ، چرا كه ) آنان پيش از اين ( نيز با اتخاذ شركاء و انداد براي خدا و كفران نعمتِ الله ) به خدا خيانت كرده‌اند و خداوند ( در قبال آن شما را ) بر آنان پيروز كرده است ( هرچند شما ضعيف بوديد و ايشان نيرومند بودند ) و خداوند آگاه ( از احوال و افكار همگان است و ) حكيم است ( و كارها را برابر حكمت و فلسفه‌اي كه خود مي‌داند مي‌گرداند ) .
توضيحات :
« أَمْكَنَ مِنْهُمْ » : شما را بر آنان چيره كرد و ايشان را مقهورتان نمود . گويند : ( أَمْكَنَ اللهُ أوْلِيَآءَهُ مِنْ أَعْدَآئِهِ ) خداوند دوستانش را بر دشمنانش پيروز گرداند .
سوره أنفال آيه 72
متن آيه :
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُوْلَئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَلَمْ يُهَاجِرُواْ مَا لَكُم مِّن وَلاَيَتِهِم مِّن شَيْءٍ حَتَّى يُهَاجِرُواْ وَإِنِ اسْتَنصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلَى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَبَيْنَهُم مِّيثَاقٌ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ
ترجمه :
بيگمان كساني كه ايمان آورده‌اند و ( از خانه و كاشانه خويش ) مهاجرت كرده‌اند و با جان و مال خود در راه خدا ( به تلاش ايستاده‌اند و ) جهاد نموده‌اند ( و لقب مهاجرين را برازنده خود گردانده‌اند ) ، و كساني كه ( مهاجرين را در منزل و مأواي خود ) پناه داده‌اند و ( ايشان را با جان و مال ) ياري نموده‌اند ( و از سوي خدا و پيغمبر لقب انصار دريافت داشته‌اند ، ) برخي از آنان ياران برخي ديگرند ( و مسؤول و متعهّد در برابر يكديگرند ) و امّا كساني كه ايمان آورده‌اند وليكن مهاجرت ننموده‌اند ( و با وجود توانائي به جامعه نوين شما در مدينه نپيوسته‌اند ، هيچ گونه تعهّد و مسؤوليّت و ) ولايتي در برابر آنان نداريد تا آن گاه كه مهاجرت مي‌كنند . اگر ( چنين مؤمنان غيرمهاجري از دست ظلم و جور ديگران ) به سبب دينشان از شما كمك و ياري خواستند ، كمك و ياري بر شما واجب است ، مگر زماني كه مخالفان آنان گروهي باشند كه ميان شما و ايشان پيمان ( ترك مخاصمه ) باشد . ( در اين صورت رعايت عهد و پيمان ، از رعايت حال چنين مؤمنان بي‌حالي لازم‌تر است . به هر حال ) خداوند مي‌بيند آنچه را كه مي‌كنيد ( پس مواظب حال همديگر و حفظ حدود و عهود باشيد ) .
توضيحات :
« ءَاوَوْا » : منزل و مأوي دادند . پناه دادند . « وَلايَة » : نصرت . مدد و ياري ( نگا : كهف / 44 ) . « إِسْتَنصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ » : از شما كمك و ياري خواستند تا دين خود را حفظ كنند و خويشتن را از شكنجه و آزاري برهانند كه به سبب داشتن دين و ايمان ، متوجّه آنان مي‌گردد . « ميثاق » : مراد پيمان ترك مخاصمه است .
سوره أنفال آيه 73
متن آيه :
وَالَّذينَ كَفَرُواْ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاء بَعْضٍ إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَكُن فِتْنَةٌ فِي الأَرْضِ وَفَسَادٌ كَبِيرٌ
ترجمه :
و كساني كه كافرند ، برخي ياران برخي ديگرند ( و در جانبداري از باطل و بدسگالي با مؤمنان همرأي و همسنگرند . پس ايشان را به دوستي نگيريد و در حفظ عهد و پيمان بكوشيد ) كه اگر چنين نكنيد فتنه و فساد عظيمي در زمين روي مي‌دهد .
توضيحات :
« إِلاّ تَفْعَلُوهُ » : اگر آن را انجام ندهيد . ضمير ( هُ ) به ميثاق يا حفظ آن و يا نصر مذكور در آيه قبلي برمي‌گردد .
سوره أنفال آيه 74
متن آيه :
وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَالَّذِينَ آوَواْ وَّنَصَرُواْ أُولَئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً لَّهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ
ترجمه :
بيگمان كساني كه ايمان آورده‌اند و مهاجرت كرده‌اند و در راه خدا جهاد نموده‌اند ، و همچنين كساني كه پناه داده‌اند و ياري كرده‌اند ، ( هر دو گروه ) آنان حقيقه مؤمن و باايمانند ( و شايسته واژه مهاجر و انصارند و تار و پود جاودانه پرچم اسلامند و ) براي آنان آمرزش ( گناهان از سوي يزدان منان ) و روزي شايسته ( در بهشت جاويدان ) است .
توضيحات :
« وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا وَ هَاجَرُوا . . . » : آيات پيشين متضمّن تعهّد و مسؤوليّت و ياري مؤمنان با همديگر است ، و اين آيه بيانگر ستايش و بزرگداشت آنان و مقام و منزلت ايشان است . « رِزْقٌ كَرِيمٌ » : ( نگا : انفال / 4 ) .
سوره أنفال آيه 75
متن آيه :
وَالَّذِينَ آمَنُواْ مِن بَعْدُ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ مَعَكُمْ فَأُوْلَئِكَ مِنكُمْ وَأُوْلُواْ الأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَى بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
ترجمه :
و كساني كه پس از ( نزول اين آيات ) ايمان آورده‌اند و مهاجرت كرده‌اند و با شما ( اي مهاجران و انصار ) جهاد نموده‌اند ، آنان از زمره شما هستند و ( از حقوق و مدد و ياري شما برخوردار مي‌گردند . اين ولايت ايماني بود ، و امّا ولايت خويشاوندي علاوه بر اين ميان افرادي موجود است و ) كساني كه با يكديگر خويشاوندند برخي براي برخي ديگر سزاوارترند ( و حقوق آنان ) در كتاب خدا ( بيان شده است و حكم خدا بر آن رفته است و ) بيگمان خداوند آگاه از هر چيزي است .
توضيحات :
« أُوْلُوالأرْحَامِ » : اقرباء . خويشاوندان . « أوْلَيا » : سزاوارتر . « كِتَابِ اللهِ » : كتاب خدا قرآن . حكم و فرمان خدا ( نگا : انفال / 68 ) .
بازگشت به لیست سوره‌ها